Nog een kleine maand en we weten of Schotten het laatst en het best lachen. Na de nipte nederlaag in het referendum over onafhankelijkheid, zo’n zeven maanden geleden, kunnen ze nu revanche nemen bij de Britse verkiezingen op 7 mei. De opmars van de nationalisten van de Scottish National Party (SNP) lijkt er niet te stoppen. Vegen ze Labour in Schotland compleet van de kaart? En is Labour tegelijk verplicht een beroep doen op steun van de SNP om David Cameron te verslaan? Bizar.
De SNP heeft vandaag zes zetels in het Britse parlement, tegenover 41 voor Labour en 11 voor de Liberaal Democraten. Nooit haalden de Schotse nationalisten daar meer dan 11 verkozenen. Dat worden er nu een pak meer.
Volgens een peiling van ITV News eind maart zou de SNP 28 van de huidige 41 Schotse Labourzetels in Londen binnenhalen. Een nog recentere peiling in opdracht van de krant The Times geeft aan dat de SNP zou kunnen rekenen op 49 procent van de stemmen en hiermee zelfs – dankzij het kiesstelsel – 53 van de 59 Schotse zitjes in het Britse parlement zou veroveren. Labour (kwart van de kiezers) zou slechts vier Schotten naar Westminster kunnen sturen, de Lib Dems en de Conservatieven elk één. Een nooit geziene “tsunami”.
Labour-leider Ed Miliband moet nu warm en koud blazen tegelijk: proberen de schade in Schotland te beperken met gepreek over het grote onheil dat Schotland zou overkomen als het land ooit financieel volledig autonoom zou worden, zoals de SNP dat wil. Dan dreigt “een zwart gat van 7,6 miljard pond”, en volgen hogere belastingen, minder dienstverlening, en een laag pensioentje voor de Schotse gepensioneerden die uit het Britse pensioensysteem worden gehaald.
Anderzijds weet Miliband dat hij in Londen niet kan winnen zonder de steun van de linkse SNP die zijn partij in Schotland zo’n pijn zal doen. De echte keuze gaat immers “tussen een Labour-regering of een Conservatieve regering”, beide volgens peilingen in het Verenigd Koninkrijk goed voor een derde van de stemmen.
Kortom, als de SNP goed scoort, is de kans groot dat de Schotten beslissen over wie er in Londen mag regeren. Van een formele coalitie met de SNP wil Labour (voorlopig) niet horen. Dan rest er die partij bij winst in het VK alleen een minderheidsregering gesteund door de Schotse nationalisten. Daar zal Labour toch wel een prijs moeten voor betalen.
Van verlies naar winst
Het voorspelde succes van de nationalisten vraagt om enige toelichting.
In 2007 trok de Scottish National Party van Alex Salmond naar de verkiezingen met de aankondiging dat er een referendum zou komen over de onafhankelijkheid van Schotland. Een gedurfde beslissing kan dus blijkbaar een voldoende dynamiek creëren om het onwaarschijnlijke mogelijk te maken (zie kader).
Vier jaar later bestuurde Salmond Schotland met een volstrekte meerderheid in het Schotse parlement (69 van de 129 zetels in 2011) én de belofte dat het onafhankelijkheidsreferendum er zou komen in 2014. Dat referendum kwam er. Salmond mislukte nipt, maar zijn strategie van duidelijkheid over het einddoel legde hem alvast geen windeieren.
We schreven toen al dat de Schotten het referendum verloren, maar mooie winst boekten voor hun onafhankelijkheidsstreven. De Britse premier Cameron beloofde de Schotten toen meer regionale bevoegdheden, maar veel Schotten hadden meteen door dat Londen dat maar deed om de SNP van een overwinning te houden. De nipte nederlaag in het referendum deed de SNP nog groeien.
Stoere Sturgeon
Alex Salmond zette in november een stap opzij, maar zijn rechterhand en opvolgster Nicola Sturgeon liet meteen verstaan dat ook zij zou blijven strijden voor Schotse onafhankelijkheid. Een nieuw referendum sloot ze niet uit. Het Schotse verhaal is verre van uitverteld.
Sturgeon lijkt er in de aanloop naar de Britse verkiezingen van 7 mei als goeie debater uitstekend in te slagen de helft van de Schotten bij hun overtuiging te houden dat een stem voor de SNP geen verspilde stem is.
De kans is reëel dat de “eloquente, serieuze en toch grappige” Sturgeon met haar Schotten bovendien het Britse tweepartijenstelsel doet barsten, merkte de NRC al op na het eerste grote tv-debat.
“Kingmaker in een land dat ze liever weg wil”, zo omschreef De Morgen haar onlangs. Haar voornaamste doel zijn de Schotse kiezers, en zoveel mogelijk nieuwe bevoegdheden voor Schotland. “Maar we willen elders in het Verenigd Koninkrijk bondgenoten zijn voor een progressievere politiek”, zei Sturgeon. Net als Labour profileert ook de SNP zich op hogere minimumlonen, varianten op een rijkentaks, de strijd tegen nepcontracten, en dergelijke.
De SNP mikt ook fel op het dure Trident-kernwapenprogramma (ruim 27 miljard euro), vooral omdat de onderzeeërs met kernkoppen bij Glasgow liggen aangemeerd. De SNP wil die weg. Misschien wordt Trident wel pasmunt voor gedoogsteun aan zijn eventuele minderheidsregering?
Het is meer dan waarschijnlijk dat Labour de “separatisten” nodig heeft om de Tories van premier David Cameron en de Lib-Dems van vicepremier Nick Clegg buitenspel te zetten. Het zou een vreemde coalitie zijn voor wie weet dat precies de SNP de ooit zo invloedrijke Schotse Labourpartij van ex-premier Gordon Brown op het thuisfront electoraal dreigt te vernederen.
Hoe dan ook, de Britse verkiezingen worden boeiend. Het palmares van Cameron is niet schitterend. Nick Clegg van de Liberaal-Democraten lijkt niet te zullen winnen aan de regeringsdeelname. Labour verliest op de linkerflank aan de SNP, de Greens en de regionalisten van Plaid Cymru in Wales.
Over Schotse en Vlaamse tactiek
In Schotland, Catalonië en Vlaanderen vormen de nationalisten de dominante stroming van hun regio, maar zijn ze vooralsnog niet in staat zich als een volwaardige natie te ontwikkelen. Als de democratie overeind blijft, schuift de onafhankelijkheid voor die drie regio’s dichterbij. Vroeg of laat.
In 2011 ging Bart de Wever met zijn hele partijtop op bezoek bij de Schotse premier Salmond. Meer dan Salmond koos De Wever voor een voorzichtige strategie. Vlaamse onafhankelijkheid werd in de wachtkamer geparkeerd: “Ik denk niet dat Vlaanderen daar klaar voor is… Ik ben een voorstander van een evolutie, het geleidelijk vergroten van de autonomie, in plaats van de revolutie. We moeten ons oude huis rustig afbouwen in plaats van het meteen met de grond gelijk te maken. Tegelijkertijd bouwen we een nieuw huis in Europa.”
De N-VA wandelde van onafhankelijkheid naar confederalisme en is nu ook daarover erg stillekes… De partij won in 2014 ook wel de verkiezingen, maar dan toch vooral in de breedte.
Het is verleidelijk de ontwikkelingen in Schotland toch even te vergelijken met die in Vlaanderen. De Wevers voorzichtigheid maakte hem niet incontournable. Salmond nam risico’s, ging recht op het einddoel af en lijkt daar niet bij te verliezen. Welke strategie wordt de beste op middellange termijn?
Tot daar de timing. Een ander opmerkelijk verschil is de inhoud.
Hoe bepalend voor uiteindelijke finale winst of verlies is de keuze van de nationalisten voor een links profiel (SNP in Schotland) dan wel voor een meer liberaal profiel (N-VA in Vlaanderen)?
Misschien kan ook Vlaams Belang iets leren uit de Britse verkiezingen. Tenzij Nigel Farage een onverwachte monsterscore zou behalen, is de kans zo goed als onbestaande dat David Cameron een coalitie met zijn partij UKIP zou sluiten. Dat heeft Nigel Farage vooral te danken aan zijn biezonder scherpe standpunten over migranten. Een partij op zoek naar een comeback zal dat wellicht goed in de gaten houden.
Anja Pieters
