De tegenstellingen namen de voorbije weken weer toe in Zuid-Afrika. Nadat geëist was dat het standbeeld van president Kruger uit het centrum van Pretoria zou verdwijnen, kwam er een golf van reacties los tegen de zogeheten “apartheids- en koloniale standbeelden”.
Maar midden april verschoof de aandacht van de antiblanke hetze naar rellen in de provincie Kwazulu-Natal, waar buitenlanders uit andere delen van Afrika het slachtoffer waren.
Anti-Boer of anti-blank?
Het begon eind maart in Pretoria waar ANCYL, de jeugdliga van het ANC, eiste dat het bekende Krugerstandbeeld op het centrale Kerkplein in de hoofdstad Pretoria zou worden verwijderd. Meer nog, twee van de vier Boerenfiguren die het monument flankeren, werden met verf beklad. Het bleef daar niet bij. Maar ditmaal was niet alleen het Afrikanerpatrimonium het doelwit. Immers, over het hele land werden een hele reeks historische monumenten het doelwit van vandalen, waarbij als eerste in de rij het beeld van Cecil Rhodes op de campus van de universiteit van Kaapstad. Na wekenlange betogingen werd het beeld ten slotte van zijn sokkel gehaald.
De eis om Afrikanersymbolen uit het straatbeeld te halen, is niet nieuw. Sinds het ANC de macht heeft overgenomen, gebeurden er reeds heel wat naamswijzigingen, vooral ten koste van figuren uit de apartheidsperiode als Hendrik Verwoerd en D. F. Malan. Maar men ging verder: ook bekende Voortrekkerleiders of andere figuren uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis moesten eraan geloven. Waarbij ze niet uitzonderlijk de plaats moesten ruimen voor ANC-voormannen. Verwijzen we alleen maar naar de internationale luchthaven Jan Smuts in Johannesburg, die na een tussenstap de Oliver Tamboluchthaven werd.
Dat nu echter ook Engelstalige figuren werden aangepakt, wijst wel op een ommekeer. Er was niet alleen Rhodes, diverse “Engelse” monumenten in Port Elisabeth moesten het verduren, zoals het beeld van koningin Victoria en dat van koning George V op de campus van de universiteit van Kwazulu-Natal.
Het spreekt voor zich dat het hele gedoe uiteenlopende reacties uitlokte. Zowel Afriforum, de onderafdeling van de vakbond Solidariteit die het opneemt voor de Afrikaners, als blanke politieke partijen als het Vrijheidsfront Plus en het kleine Front Nasionaal kwamen in het geweer. Net zoals de zangers Steve Hofmeyr en Sunette Bridges, die zich al jaren als verdedigers van het Afrikanerdom hebben laten kennen.
Daartegenover staat natuurlijk Malema’s partij, de EFF, die eiste dat alle “apartheids- en koloniale beelden” weg moesten, maar geen verantwoordelijkheid wilde opnemen voor de schade die eventueel enkele van haar leden hadden aangericht. De voornaamste oppositiepartij, de Democratische Alliantie, had dan weer geen bezwaar tegen het weghalen van de beelden, maar dat moest dan wel “het gevolg zijn van een brede volkswil”. Het ANC en president Zuma zwegen aanvankelijk in alle talen. Achteraf deelden ze mee dat het besmeuren van standbeelden onwettelijk was, maar het verwijderen van die beelden noodzakelijk, zij het na een openbare discussie. Vraag is, waar alles gaat op uitdraaien. Alleszins speelt de Raad voor het Nationaal Patrimonium met de gedachte van een soort verzamelruimte van weggehaalde standbeelden, zodat “de Zuid-Afrikaanse geschiedenis niet wordt verdoezeld maar evenmin de negatieve aspecten van het verleden”. De regenboog in de regenboognatie wordt daarmee almaar fletser.
Vreemdelingenhaat of angst?
Alsof dat nog niet genoeg was, braken er midden april in Durban rellen uit die aan minstens vijf mensen het leven kostten. In de daaropvolgende dagen breidde het geweld naar elders uit, onder meer in Johannesburg en omgeving. Ook een vredesmars georganiseerd door de provinciale regering in de Natalse havenstad, waaraan duizenden deelnamen, werd op gemengde gevoelens onthaald en verliep evenmin geheel vreedzaam.
Het geweld was vooral gericht op rasgenoten uit andere Afrikaanse landen. In 2008 waren er al soortgelijke rellen geweest, die zelfs meer dan zestig slachtoffers hadden geëist. De onvrede zit inderdaad diep. Volgens dr. Sagie Narsiah van de universiteit van Kwazulu-Natal waren die rellen vooral te wijten aan de veranderingen die in de grote steden na de apartheid hadden plaatsgevonden. Sindsdien was er immers een verschuiving van de grotere kleinhandel van het centrum van die steden naar de voorsteden en de klassieke zwarte woonbuurten, waardoor die handel een verbrokkeling onderging. Anderzijds, heel wat inwijkelingen uit het Afrikaanse continent hebben zich in de binnensteden gevestigd, waar ze kleine winkeltjes openden. Dat leidde tot wrijvingen met de plaatselijke bevolking. Werkloosheid, armoede, ongelijkheid en de prijsstijgingen van basisbehoeften deden de rest, nog steeds volgens dr. Narsiah, die eraan toevoegde dat ook prominente personen hun steentje hadden bijgedragen. Hiermee verwees hij op bedekte wijze naar een uitspraak van Zoeloekoning Goodwill Zwelithini, die naar aanleiding van de rellen in Durban had verklaard dat “buitenlanders niet welkom waren”. Narsiah besloot: “Zuid-Afrika evolueerde van een maatschappij waarin privileges belangrijk waren naar een waarin humanitaire principes hoog in het vaandel stonden. Maar nu heeft het zich teruggetrokken in een ruw nauw concept van nationalisme.” Hij is niet de enige die stilaan meent dat het land van de regen in de drop is gekomen.
Geen oplossing
Hoe dan ook, de rellen bleven niet zonder gevolgen. Vele honderden buitenlanders zijn intussen hun woonplaats ontvlucht of hebben zelfs het land verlaten. Het tegenovergestelde is ook aan de gang. Verschillende internationale bedrijven in Mozambique maakten bekend dat tengevolge van bedreigingen die tegenover hun Zuid-Afrikaans personeel waren geuit, flink wat van die werknemers het zekere voor het onzekere namen en huiswaarts keerden. Nochtans gold het om mensen die wettelijk in het land verbleven. Onder de doden in Durban waren minstens twee Mozambikanen. Toch menen waarnemers dat de antivreemdelingenrellen in Durban en elders weinig impact zullen hebben op de betrekkingen van Zuid-Afrika met de rest van het continent. Nog minder menen ze dat er represailles zullen komen. Wel kan het ertoe leiden dat minder geschoold personeel de stap naar de republiek waagt en dat ondernemers en toeristen worden afgeschrikt. Uiteindelijk zullen ook deze rellen met een sisser aflopen, maar zoals zo dikwijls is daarmee het probleem niet opgelost.
Reiziger
