Opgrimbie: Vlaamse overheid buigt (opnieuw) voor Kerk en koning

In 1992 wordt koning Boudewijn in het grootste geheim in het Parijse ziekenhuis Broussais aan het hart geopereerd. In Vlaanderen hebben we geen goede hartchirurgen? De vorst lijdt aan de ziekte van Barlow, een afwijking aan de hartklep. Het is een vrij courante afwijking, waaraan vijf tot tien procent van de bevolking lijdt. Meestal levert het geen problemen op. Sommigen, zoals de koning, lijden aan vermoeidheid.

Operatie mislukt

Het Paleis verklaart na de ingreep, uitgevoerd door Alain Carpentier, dat de ‘operatie geheel geslaagd is’. Maar dat klopt niet. Carpentier is radeloos tijdens de ingreep en zal zelfs even bidden. De Franse president, Mitterrand, bevriend met Boudewijn, hoort van de Franse inlichtingendiensten dat de uiterst delicate operatie mislukt is. Mitterrand vertelt het op zijn beurt aan Willy Claes. Ook politicus Pierre Harmel, een intimus van Boudewijn, weet dat de gezondheidstoestand van de koning na zijn operatie in Parijs te wensen over laat. ‘Na deze tweede operatie leed de koning fysiek erg’, vertelt Harmel. ‘Hij was uitgeput.’ Harmel herinnert zich het laatste telefoongesprek met Boudewijn, op 19 juli 1993. ‘Hij kondigde me niet expliciet aan dat hij ging sterven, maar ik zag het gesprek wel als een afscheid. Hij voelde dat het niet meer ging.’ Ook kardinaal Suenens wist dat Boudewijn de dood voelde naderen.

Notaris

Boudewijn neemt zijn voorzorgen. Begin december 1992 zit hij bij de notaris. Hij wil dat een deel van het reusachtige koninklijke domein in Opgrimbie aan het bisdom van Hasselt geschonken wordt. De akte – onder opschortende voorwaarden – wordt op 8 december 1992 ondertekend. Het gaat over 11 hectare van de in totaal 170 hectare. Eind juli 1993 overlijdt Boudewijn. Hij laat bij zijn overlijden een groot vermogen achter. Het gaat om minstens 300 miljoen euro. In zijn testament staat hoe dat geld verdeeld moet worden. De prinsen Filip en Laurent krijgen elk een deel van de koek, op voorwaarde dat ze voor hun veertigste getrouwd zijn. Dat zal ook gebeuren.

In het testament van Boudewijn staat opnieuw de uitdrukkelijke wens om op het domein van Opgrimbie een klooster op te trek- ken. De vorst laat bovendien 150 miljoen frank (zowat 4 miljoen euro vandaag) na voor de bouw ervan. Auteur Jacques Noterman is verontwaardigd. ‘Is het redelijk om 150 miljoen frank uit te geven om toe te laten dat achttien kloosterlingen in stilte kunnen mediteren? Dat komt neer op 8,3 miljoen frank per biddend hoofd.’ De auteur vindt dat het geld beter gebruikt kan worden voor de constructie van achttien eengezinswoningen. ‘In België zijn er immers nog steeds mensen die het koud hebben of honger hebben.’

Volgens Miek Pot, een inmiddels uitgetreden kloosterlinge, was het project gewoon rampzalig. Pot vindt ook de intentie fout: ‘Koning Boudewijn wilde de eenheid van België bewaren door een Frans klooster op Vlaams grondgebied te bouwen.’

Hugo Olaerts

In 1998 wil federaal parlementslid Hugo Olaerts (VU) weten of de regering niet verantwoordelijk is voor deze schenking. Olaerts denkt aan artikel 88 van de grondwet: ‘De persoon des konings is onschendbaar; zijn ministers zijn verantwoordelijk.’

Olaerts schetst de evolutie van het dossier op dat ogenblik: ‘Op 8 december 1992 zijn er, bij akte en onder opschortende voorwaarden, gronden gelegen in de “zone voor Koninklijk Domein” te Opgrimbie door wijlen koning Boudewijn geschonken aan de vzw Bisdom Hasselt om er één of meer gebouwen op te richten, met het oog op kloostergebruik. Deze gronden zijn volgens de bestemmingsvoorschriften van het koninklijk besluit van 1 september 1980 vastgesteld gewestplan Limburgs Maasland, zoals gewijzigd bij besluit van de Vlaamse Executieve van 10 juli 1991, gelegen in “zone voor Koninklijk Domein”. Op 14 december 1994 wordt er een betwiste bouwvergunning uitgereikt voor een abdij van 1 ha 28 a 76 ca, gelegen in “zone voor Koninklijk Domein” waarvan de hoofdbestemming groengebied is en de abdij wordt “complementair” aan het Koninklijk Domein verklaard. Er volgen verschillende procedures bij de Raad van State waarbij de vordering tot schorsing wordt verworpen bij gebrek aan “functioneel” of “persoonlijk belang” en het beroep tot nietigverklaring is nog gaande. Naderhand begint de bouw van de abdij op een “koninklijk domein”, dat ondertussen feitelijk is weggeschonken. Op basis van artikel 88 van de Grondwet is de federale regering politiek verantwoordelijk voor de daden van de koning en de facto dus ook van de koninklijke familie.’

Het antwoord van de regering is ontkennend. ‘Zoals het geacht lid (Olaerts) reeds weet, waren de gronden te Opgrimbie eigendom van wijlen koning Boudewijn. De akte-schenking van 8 december 1992 werd verleden voor een notaris. Rekening houdend met het feit dat deze akte van de vorst een particuliere akte betreffende een particuliere eigendom was, is artikel 88 van de Grondwet niet van toepassing.’

Kelchtermans en Van Mechelen

De toenmalige ministers Kelchtermans en Van Mechelen zullen de bouwvergunning regulariseren. Een hofmedewerker vertelt me dat koningin Fabiola persoonlijk is tussengekomen bij één van de ministers. Daarop trekken milieu- en natuurverenigingen samen met enkele omwonenden naar de Raad van State. Die beslist na een procedure van meer dan tien jaar om de vergunning te vernietigen. Maar ondertussen is het klooster wel gebouwd en is het bos onherroepelijk beschadigd.

Arrest

Met het arrest nr. 192.085 van 31 maart 2009 vernietigt de Raad van State de vergunning voor het bouwen van een abdij met aanhorigheden. In dit arrest wordt de vordering van de vzw’s Natuurreservaten (nu Natuurpunt) en Vereniging voor Bos in Vlaanderen, en van de heer Jan van Reusel, optredend namens de gemeente Maasmechelen, ontvankelijk en gegrond bevonden.
De Raad oordeelt onder meer dat een inwoner van een gemeente op grond van de bestaande wetgeving namens de gemeente kan optreden, wanneer de gemeente dat zelf niet doet, om een vergunning aan te vechten die de stedenbouwkundige belangen van de gemeente kan raken. De betrokken vzw’s kunnen optreden, rekening houdend met het bovenlokale belang van het project, onder meer omdat het terrein gelegen is in gebied dat bijzonder beschermd is door Europese regelgeving.

De betrokken bouwvergunning wordt vernietigd op grond van verschillende onwettigheden. Vooreerst werd bij het verlenen van die vergunning ten onrechte geen rekening gehouden met het Bosdecreet, dat vergunningen gepaard gaande met ontbossing aan specifieke strenge regels onderwerpt. Ten tweede werd het onder meer door de Europese regelgeving vereiste onderzoek van de gevolgen van de vergunning voor de flora en fauna voorkomend in het beschermd gebied “Mechelse Heide en Vallei van de Ziepbeek”, niet uitgevoerd. Ten slotte is de vergunning onder andere gestoeld op de bestemming van het perceel tot “Koninklijk Domein”. Die bestemming wordt in het arrest echter onwettig bevonden, omdat bij het opnemen ervan in het gewestplan, het vereiste advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State niet werd gevraagd, en de daartoe ingeroepen hoogdringendheid niet werd gemotiveerd.

Plan-MER

Twintig jaar na de bouw van het klooster van de “Monialen van Bethlehem”, lijkt er vandaag een oplossing in de maak voor de niet-vergunde gebouwen op het koninklijk domein van Opgrimbie. De Vlaamse overheid heeft enkele weken geleden immers het plan-milieueffectenrapport (plan-MER) goedgekeurd en start nu met de opmaak van een ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP). Eenmaal dat GRUP er is, kan er een bouwvergunning afgeleverd worden voor het slotklooster, uitbreidingen aan het klooster, de villa Fridhem van Boudewijn en Fabiola en de overige (niet-vergunde) koninklijke gebouwen op het domein.

De Vlaamse administratie van Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) keurde dat plan-MER voor het domein Opgrimbie midden maart 2015 goed. Dat is erg vreemd. Er staat immers in het rapport te lezen dat er voor het landschap, het bouwkundig erfgoed en de archeologie negatieve effecten zijn. Dat heeft onder meer te maken met de hoge muur rond het monasterium en de ontbossing op het domein.

Dit milieurapport werd twee jaar geleden opgestart door het bisdom Hasselt, de “Monialen van Bethlehem”, wijlen koningin Fabiola en de stichting Astrida. De stichting of fondation Astrida bezit de naakte eigendom van de villa Fridhem. Het vruchtgebruik lag bij Fabiola. Koningin Mathilde was tot voor kort bestuurder van Astrida, tot ze zich liet vervangen door Guillaume van Luxemburg.

Oplossing

De bedoeling van deze partijen is een ruimtelijke oplossing te vinden voor de niet-vergunde gebouwen van het klooster, de niet-vergunde koninklijke gebouwen en duidelijkheid te geven over de gebouwen van de koninklijke villa. De bouwvergunning in natuurgebied werd nadien twee keer (!) door de Raad van State vernietigd, de laatste keer in 2009, op vraag van natuurverenigingen, de gemeente Maasmechelen en buurtbewoners.

Bij het bisdom Hasselt reageert men uiteraard verheugd op de goedkeuring van het plan-MER. “Een eerste positieve stap van een procedure die eventueel kan leiden tot een oplossing ten gronde’, aldus een woordvoerder. De procedure zal wellicht nog eens twee jaar aanslepen.

Boos

Natuurpunt Limburg is terecht boos. De vereniging sluit verdere juridische stappen niet uit. ‘Zeker de mogelijkheid om nog verder uit te breiden, ligt heel zwaar bij ons’, zegt coördinator Jos Ramaekers. ‘In België zijn sommigen meer gelijk dan anderen.’ Natuurpunt is vooral gekant tegen de mogelijkheid om het klooster verder uit te breiden. ‘Een gedoogoplossing voor het bestaande gebouw is één zaak, maar nog meer schade aanrichten, valt zeker niet te tolereren’, aldus Ramaekers. Het is vooral vreemd dat een Vlaamse regering (met een republikein aan boord) dergelijke beslissing neemt. In het verleden werden door Vlaamse en federale parlementsleden over alle partijgrenzen heen immers kritische vragen gesteld over dit vreemde dossier. De goedkeuring van de huidige Vlaamse regering van het plan-MER is dan ook onbegrijpelijk. Het is een knieval voor het koningshuis en de Kerk.

Details

We konden het plan-MER inkijken en we ontdekten heel wat vreemde details. De verblijfs- en dienstgebouwen op het domein van de koninklijke villa omvatten naast de koninklijke villa Fridhem, de woning van de bewaker, een multifunctioneel gebouw (met garage, verblijf dienstpersoneel en kapel), een garage voor de bewaker, een afdak voor stalling tractor en werktuigen, en kleedruimtes en toebehoren aan de zwemplas. Aan de toegang tot het domein staat een poortwachtersgebouwtje. Al deze gebouwen hebben als functie ‘het mogelijk maken van verblijf van leden van de koninklijke familie’. Gedacht moet worden aan Filip, Mathilde en hun vier kinderen.

Voor de gebouwen van de koninklijke villa zijn in de toekomst volgende ingrepen gewenst: normale onderhoudswerkzaamheden, verbouwingswerkzaamheden en beperkte uitbreidingen. Hierdoor is het mogelijk vergunningsaanvragen te doen, bijvoorbeeld voor het vernieuwen van daken, voor het vervangen van de garage voor de bewaker en het afdak voor stalling van tractor en werktuigen door een werkloods voor het domeinbeheer, voor een beperkte uitbreiding van het multifunctionele gebouw, voor het plaatsen van zonnepanelen, voor de stedenbouwkundige regularisatie van de kleedruimtes met toebehoren en voor het voorzien van een individuele kleinschalige waterzuivering, in de eerste plaats bij de woningbewaker. Belangrijk om aan te stippen, is dat een deel van deze koninklijke gebouwen eveneens zonder vergunning werd gebouwd.

Monialen

Om het ‘duurzaam functioneren’ van de zustergemeenschap in de toekomst te verzekeren, zijn volgende ingrepen in de nabije toekomst gewenst: de bouw van een familiehuis voor kortstondig verblijf van bezoekende familieleden, de bouw van een aansluitende uitbreiding van het monasteriumgebouw met maximaal tien kluizen, de ingebruikname van een kleine open plek als natuurbegraafplaats zonder infrastructuur, de aanpassing van de waterzuiveringsinstallatie aan de uitbreiding met extra kluizen en familiehuis en de aanleg van een waterhoudende poel die in de bluswaterbehoefte kan voorzien. Indien onvoorziene omstandigheden in de toekomst bijkomende uitbreiding vragen (kluizen, nieuwe technische vereisten), dan worden die voorzien aan de zuidwestzijde van gebouw, in het verlengde van gebouw.

Onbegrijpelijk

De slotsom is dat er niet alleen werkzaamheden aan het klooster zullen volgen, maar ook aan de koninklijke gebouwen. Het standpunt van de natuurverenigingen is dat een status quo aanvaardbaar is, maar dat uitbreidingen onverteerbaar zijn. Daarin hebben ze helemaal gelijk. Benieuwd of de koninklijke familie opnieuw zal lobbyen om dit stekelige dossier door de strot van de Vlamingen te duwen.

Thierry Debels