Het minste wat je kunt zeggen, is dat er vogels van diverse pluimage op de vrt zitten. Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is, maar Rode Andrea deed wel half Vlaanderen steigeren met haar politieke uitspraak over de N-VA.
‘2014 was niet meteen een jaar om vrolijk van te worden’, zei Croonenberghs tijdens haar aankondiging van het jaaroverzicht van de vrt. ‘(…) een gele N-VA-golf overspoelde Vlaanderen (…).’ Andrea Croonenberghs (én Ben Crabbé) deden in 1999 nog een oproep om voor de PVDA te stemmen. Croonenberghs trad zelfs op met de groep La Piovra tijdens de 1 meiviering van die extreemlinkse partij. En Indra Dewitte (ex-vrt, nu Concentra) stond in 1994 op de achtste plaats op de PVDA-provincieraadslijst van het kiesdistrict Hasselt.
Cumul
Dat journalisten objectief zouden zijn, is uiteraard een illusie. Maar de kijkers en luisteraars van de vrt zouden op zijn minst mogen weten wat de journalisten in hun vrije tijd doen.
Apache, de nieuwssite voor ‘diepgaande onderzoeksjournalistiek’, deed enkele weken geleden een poging. Maar erg ver raakten de onderzoekers niet. Ze voelden onder meer minister van Media Sven Gatz aan de tand. Gatz vindt dat een openbare publicatie van de cumulaanvragen niet aan de orde is: ‘In het redactiestatuut met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten bij de VRT staat uitvoerig en punctueel beschreven dat cumulaanvragen niet worden toegelaten voor activiteiten die het vertrouwen in de onpartijdigheid en de nauwkeurigheid van de nieuwsdienst kunnen schaden en de professionele berichtgeving zouden kunnen ondermijnen.’ Een vrt-journalist die wil bijklussen, moet voor elke klus ook de schriftelijke goedkeuring krijgen van de gedelegeerd bestuurder.
In 2005 zette de Raad voor de Journalistiek al de puntjes op de i: journalisten mogen bijklussen zolang ze hun onafhankelijkheid maar bewaren. Een uitspraak die er volgens Apache kwam na een vraag van de Vlaamse Vereniging voor Journalisten (VVJ) nadat bekend raakte dat toenmalig vrt-coryfee Siefgried Bracke (nu: N-VA) een debat van het Vlaams Belang had gemodereerd. “Uit artikel 11 van de Code van journalistieke beginselen (‘De kranten en de journalisten mogen aan geen enkele druk toegeven’) volgt wel als voorwaarde dat journalisten daarbij hun onafhankelijkheid en die van hun redactie niet in het gedrang brengen”, benadrukte de Raad. Over transparantie – als garantie op die onafhankelijkheid – werd niet gesproken. Een redactie weet zelf het best wat goed is voor haar en haar publiek.
Apache besluit enigszins gefrustreerd: ‘We mogen met andere woorden niet weten welke debatten, speeches, boeken, mediatrainingen of andere opdrachten VRT-journalisten zoal cumuleren.’
Wij zoeken verder
Aangezien Apache, die nochtans ‘diepgaande onderzoeksjournalistiek’ bedrijft, niet veel verder raakte, doen wij een poging om de nevenactiviteiten van de vrt-medewerkers te onthullen.
Laten we starten bij Rode Andrea. Ze heeft al jaren de Antwerpse vennootschap Speaking. De overgedragen winst (de som van alle winst die in het verleden werd geboekt) van die firma bedraagt een kwart miljoen euro. Het zal toch weer geen voorbeeld zijn van links lullen en rechts vullen? Ben Crabbé vinden we terug in de Knokse vennootschap Pats met 3,5 miljoen euro aan activa. Misschien moet Crabbé in Knokke nog eens vragen om op de PVDA te stemmen.
Zouden Crabbé en Croonenberghs – ze hadden lang geleden nog een relatie met elkaar – uitzonderingen zijn? Journalisten die het journaal maken, zijn toch anders? Op de nieuwsredactie van de vrt verwacht je dat journalisten zuiver zijn. Dat ze hun volle aandacht en energie in hun beroep steken. Dat hun job een roeping is, een passie die ze desnoods gratis zouden uitvoeren. De werkelijkheid is enigszins anders. Bart Schols is verslaggever bij het journaal van de vrt. Weinigen weten dat nieuwsanker Schols ook nog een horecazaak uitbaat: de Playoffs Sports Bar in Aarschot. Schols nam, samen met Geert Lowet (voorzitter van basketbalclub GSG Aarschot), de cafetaria aan de sporthal over. Schols ziet geen enkel deontologisch of praktisch probleem. ‘Ik sta niet constant achter de toog. Ik zie ons allebei als managers en dat betekent dat je moet kunnen delegeren en op je personeel vertrouwen’, vertelt hij in het magazine van Primus Haacht.
Geen deontologisch probleem? Stel – louter hypothetisch – dat Lowet in een onfrisse zaak betrokken raakt, kan Schols daar dan neutraal over rapporteren?
De bvba Playoffs Sports Bar (PSB) werd opgericht op 8 juni 2012. Schols en Lowet hebben elk 93 aandelen. Op 17 juni 2014 neemt Schols ontslag als statutair zaakvoerder. De vergadering benoemt tegelijk twee nieuwe zaakvoerders. In de akte gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad wordt niets meer gemeld over het aandeelhouderschap. Schols en Lowet blijven dus beiden aandeelhouders van de bvba. Midden 2014 worden de eerste resultaten bij de balanscentrale van de Nationale Bank neergelegd. Het boekjaar wordt afgesloten met een luttele winst van 132 euro.
Koffie met Lieven
We zouden ook een koffie kunnen drinken in Brugge. Daar houdt de partner van Lieven Verstraete de koffiebar Li O Lait open. De zaak werd opgericht als bvba Point Of View (POV) op 25 januari 2012 door Liliane ‘Li’ Vandamme en Lieven Verstraete. Vandamme schreef in op 93 aandelen, Verstraete eveneens op 93 aandelen. Beiden brachten 5.000 euro in. In het laatste boekjaar werd een kleine winst geboekt. Het eigen vermogen van de vennootschap is wel negatief.
Een collega van Verstraete op de redactie van het huis van vertrouwen is Karl Vannieuwkerke. Hij richtte op elf december 2006 de bvba Ossehaas op. Het is geen restaurant. Eén van de doelstellingen van de vennootschap is ‘de organisatie en uitvoering van sportevenementen’. In het laatste boekjaar werd een brutomarge (omzet min welbepaalde kosten) behaald van net geen 40.000 euro. Op het adres van de journalist vinden we ook de B&B ‘Vlaamse Velden’. Die bed and breakfast werd in het late voorjaar van 2014 door Ellen Daems, de vrouw van Karl Vannieuwkerke, geopend.
‘We zijn voorzichtig gestart en nu lanceren we de zaak’, aldus de journalist in de pers. De B&B (in Beerst, Diksmuide) heeft één kamer voor twee volwassenen en twee kinderen. De prijs bedraagt 145 euro per nacht. Voor die prijs mag je gebruik maken van een fitnessruimte, zwemvijver, keuken, lees- en televisiehoek. Je krijgt er ook nog gratis wifi bij.
Aantrekkelijk
Vennootschappen oprichten moet voor sommige vrt-journalisten toch wel erg aantrekkelijk zijn. Op 20 november 2014 richten journalist Stef Wijnants en Barbara Vanvinckenroye de vennootschap Real Stuf op. Wijnants heeft 99 aandelen, Vanvinckenroye één aandeel. De vennootschap mag onder meer boeken uitgeven. Stef Wijnants treedt volgens de akte op ‘als zaakvoerder voor de vennootschap’.
Sportjournalist Wijnants heeft Catherine van Eylen als collega op de werkvloer in Brussel. Van Eylen vinden we terug in de vennootschap Huppeldepup.
In de laatste akte gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad zien we Wouter Vandenhaute als gedelegeerd bestuurder van de firma. Van Eylen is bestuurder van de nv. Huppeldepup is een grote vennootschap. De totale activa bedragen 5,5 miljoen euro.
Een ander mooi koppel is Véronique Leysen en Thomas Vanderveken. Volgens deze laatste blijft alleen Elvis bestaan. Leysen plezierde de kinderen op Ketnet. Op het thuisadres van het koppel vinden we de vennootschappen Véleysend en Goeienavond.
Een ander paar is Annelies van Herck en Michael van Droogenbroeck. Van Herck woonde een tijdje in Overijse. Toen ze met Van Droogenbroeck een relatie kreeg, verhuisde ze naar buurgemeente Huldenberg. Daar vinden we Van Droogenbroeck sinds 1 april 2013 in de kruispuntbank terug als zelfstandige. Hij mag de volgende activiteiten uitvoeren: activiteiten van persfotografen, productie van bioscoopfilms, productie van televisiefilms en beoefening van uitvoerende kunsten door zelfstandig werkende artiesten. In de kruispuntbank vinden we ook Peter Verlinden, Frank Raes, Goedele Wachters en Ruben van Gucht terug. Het kunnen naamgenoten zijn van de journalisten, maar gezien de activiteiten zijn het wellicht de BV’s.
Een leeftijdsgenoot van Van Droogenbroeck is Kobe Ilsen. De man die sneller van lief wisselt dan u van onderbroek, richtte in 2004 de vennootschap Camedia del Arte op, samen met Lodewijk Ilsen. In die tien jaar is de vennootschap al een paar keer van adres veranderd. In 2012 werd een brutomarge van ruim 90.000 euro genoteerd, in 2013 viel de brutomarge terug tot 73.500 euro.
Peter van de Veire vinden we terug in de vennootschap God & Zonen, Herman van Molle in Tenzing, Evy Gruyaert in Ipanema Media, Tom Waes in Nemo, Friedl’ Lesage in de gelijknamige vennootschap en Marcel Vanthilt in Mumbo Jumbo.
Niet allemaal met vennootschappen
Niet alle vrt-medewerkers hebben vennootschappen of zijn zelfstandigen. Dat is uiteraard geen hinderpaal om een gesprek te modereren, een dictee aan de studenten van Veto voor te lezen, een artikel te schrijven of een mediatraining te geven.
Het blijft een gevoelig punt. In 2007 was er heisa over de facturen van vrt-journaliste Greet op de Beeck. Ze had volgens de pers een factuur voor 35.000 euro ingezonden voor vier debatten die ze had gemodereerd voor Fientje Moerman (Open Vld). Maar er was een ‘nulletje te veel’. Op de Beeck: ‘Ik heb een factuur van 3.029,04 euro, btw inbegrepen, gezonden voor vier debatten.’
Ook Canvas-presentatrice Kathleen Cools bekende dat jaar op haar weblog dat zij af en toe debatten begeleidt. Enige ‘subtiliteit’ bij het selecteren van de te modereren debatten, verwijzende naar de zaak-Op de Beeck, dient volgens haar wel aan de dag gelegd te worden.
Boeken
Vrt-journalist Steven Rombaut kun je boeken via topspreker.be. Een mogelijke onderwerp voor een lezing is ‘Van crisis naar crisis’. Rombaut analyseert dan de financieel-economische situatie.
Heel veel vrt-journalisten voelen zich geroepen om boeken te schrijven. Annelies Beck schreef Over het kanaal. En over enkele maanden verschijnt een nieuw meesterwerk van Louis van Dievel. Er zijn zelfs journalisten die tijd hebben om te doceren. Maarten Vangramberen geeft naar eigen zeggen les aan de masteropleiding journalistiek op de HUB-KAHO, waar hij de lessen rond “Sportjournalistiek” verzorgt. Peter Decroubele is journalist én lector aan de Arteveldehogeschool. Peter Verlinden is journalist én gastdocent aan het Departement Politieke Wetenschappen van de KU Leuven.
Mediatraining
Bedrijven geven mediatraining aan kaderleden en CEO’s. Zelfs de KU Leuven geeft mediatraining aan de proffen. Die universiteit organiseert zelfs jaarlijks mediatraining voor ZAP-leden (Zelfstandig Academisch Personeel of professoren). De trainingen worden gegeven door Wim de Vilder en Steven Dierckx, beiden vrt-journalisten. Het programma bestaat uit twee delen van telkens vier uur. Ook op andere sites kunnen we Wim de Vilder boeken voor een mediatraining.
Bedrijven of organisaties contacteren soms ook de vrt rechtstreeks voor een mediatraining. De vrt geeft de opdracht dan aan de (uitverkoren) journalist die de training geeft. Het gaat in totaal om een tiental toppers die deze lucratieve klus mogen klaren. Het antwoord op een parlementaire vraag uit 2013 geeft meer duidelijkheid. De vrt organiseert de opleidingen aan vaste tarieven. De hoofdredactie bekijkt of de gevraagde mediaopleiding ‘opportuun’ is. Dit gebeurt conform artikel 115 uit het redactiestatuut met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten van de vrt. De vrt bepaalt autonoom de tarieven voor de mediatrainingen die zij geeft: ‘De klanten betalen hun factuur aan de VRT. Met die middelen worden de journalisten die mediatraining geven, als extra verloning vergoed (na afhouding van belastingvoorheffing, patronale bijdragen en RSZ-bijdragen).’ De vrt werkt en rapporteert op basis van een beheersovereenkomst. In de beheersovereenkomst staat de opdracht die de VRT moet vervullen en de doelstellingen die zij moet behalen. De vrt wil daarover open en transparant communiceren, onder andere via het jaarverslag. Een gedetailleerde rapportering over het bedrag dat werd gefactureerd aan klanten voor de mediatrainingen, wordt door de beheersovereenkomst echter niet gevraagd.
Het antwoord van de minister levert echter meer vragen op. Hoeveel verdienen die uitverkoren journalisten? Hoe gebeurt de selectie van die toppers? Nemen die journalisten dan een dag vakantie, of geven ze de training tijdens de werkuren? Meer transparantie is echt nodig. Voer voor een parlementaire vraag zonder twijfel.
Thierry Debels
