Vorige week trok Jonas Naeyaert, hoofdredacteur van digitaal zustermagazine SCEPTR, een week lang naar Irak, in het zog van een Belgische parlementaire delegatie onder leiding van Kamerlid Filip Dewinter (Vlaams Belang). Naeyaert vond er een divers land met veel strekkingen, groepen en clans, die samen een politiek-militair kluwen vormen dat zelfs voor iemand uit België bij momenten als surreëel wordt ervaren. Onder de Arabisch/oosterse formaliteiten en (over)eerbiedige omgang zijn tegenstellingen te bemerken die niet eenvoudig of snel zullen opgelost worden, ook al is de terreurgroep IS nagenoeg op de knieën gedwongen. Jonas Naeyaert, hoofdredacteur van SCEPTR en uw reporter ter plaatse, bracht een week lang verslag uit vanuit Irak. Zijn volledige verslaggeving en reis is te lezen op SCEPTR en Twitter.
Het voorlaatste bezoek van Dewinter aan het Midden-Oosten eindigde, althans voor de VRT, in mineur. Dewinter trok begin 2017 naar Syrië en werd vergezeld door een cameraploeg van de openbare omroep, maar die kwam onder vuur te liggen nadat criticasters beweerden dat VRT-journalist Jens Franssen zich kritiekloos op sleeptouw had laten nemen door Dewinter en een tandeloos interview met Syrisch president Bashar Al-Assad had afgenomen.
Fantastisch security detail. Dank voor veilige reis #Irak! pic.twitter.com/vD6HForB9A
— Jonas Naeyaert (@Jonas_Naeyaert) September 22, 2017
Maar het is omwille van dat bezoek, dat het Vlaams Belang nu naar Irak kon. Het Syriëbezoek aan onder meer Assad werd namelijk door de Arabische pers gretig opgepikt, hetgeen ervoor zorgde dat Dewinter op de radar kwam van Bagdad, die het Vlaams Belang-parlementslid uitnodigde voor een bezoek. Vorige week werd hierop ingegaan. Met Dewinter reisden ook Kamerlid Jan Penris, Vlaams Parlementslid Anke Van dermeersch en oud-parlementslid Frank Creyelman mee. Normaliter ging politiek journalist Bart Brinckman (De Standaard) Dewinter en co vergezellen in Irak, maar hij annuleerde relatief laat. Echter, hierop ontstond een opening voor SCEPTR en belangrijker, een opportuniteit om waardevolle ervaring op te doen. Voor het eerst sinds 2014 werd zo de van IS bevrijde Iraakse stad Mosoel bezocht door een Belgische delegatie.
De mensen
Wie Irak bezoekt, vindt geografisch een divers land, van de woestijnen in het noorden en het westen – waar de meeste soennieten leven – over de oliegebieden in het oosten en noorden, naar het front (ook in het noordwesten) tot de vruchtbare gedeelten rond de Tigris en Eufraat. Maar de echte diversiteit is te vinden in de mensen.
In Irak wonen zowel soennieten (circa 31% van de bevolking) als sjiieten (circa 65% van de bevolking), wat zorgt voor religieus-politieke spanningen en voor een groot stuk het huidige conflict in het land verklaart. IS is namelijk een extreme soennitische organisatie, die, zeker in 2014, op massaal veel steun van de soennitische bevolking – die veelal achtergesteld werd/wordt door de sjiitische politici – kon rekenen. Ook etnocultureel telt Irak veel diversiteit. Arabieren maken er het gros van de bevolking uit (circa 75%), maar worden aangevuld door Koerden, Assyriërs, Turkmenen en andere minderheiden, zoals de Jezidi’s.
De Irakezen hebben een culinaire schotelcultuur, waarbij vele gerechten op tafel worden gezet en men neemt wat men wil. Suiker speelt een grote rol, vooral in thee, die men stuk (en bitter) kookt in de theepot. Als gevolg van de suikerinname vindt men geregeld een Irakees met een flinke buik. Los van de uiterlijkheden is het – niet onlogisch – een volk voor wie geweld iets dagelijks is. Handwapens worden nonchalant op de eettafel gelegd, burgerwagens worden door militaire konvooien aan de kant gereden en zwaar militair materiaal is niet enkel aan het front een heel gewoon zicht, maar doorheen het land.
Ik leer in een eettent in Mosoel Qaysar Aleubidi kennen. Aleubidi is een Irakese soldaat die vol bewondering kijkt naar de lange, blonde Anke Van dermeersch, met wie hij maar al te graag poseert. Aleubidi zit wat later naast me in een door de Amerikanen geleverde ‘Humvee’ die binnenin, geheel op zijn Arabisch, met vachtjes en kitsch is bekleed. Hij spreekt nauwelijks een woord Engels, maar via handgebaren en een collega-soldaat die wat Engels kan, kom ik te weten dat hij 30 jaar oud is. 10 daarvan spendeerde hij in het leger. De jongeman die dolgraag ‘selfies’ met me neemt en niet veel ouder is dan ikzelf, heeft zijn volwassen leven niets anders gekend dan oorlog. Ik voel me een toerist.
De oorlog
Wat eerder sprak ik met een extern optimistische Irakese politicus en regeringsvertegenwoordiger, Turhan Al-Mufti. “De toekomst van Irak ziet er goed uit nu IS bijna verslagen is. Er komt nu een tijd van stabiliteit en reconstructie. Irak zal oprijzen en open komen te staan voor investeerders”, aldus de politicus met een uit de kluiten gewassen snor. “In feite, Irak staat nu al open voor investeerders.”
Terwijl we door Irak trekken, voert het Irakese leger de laatste slotoffensieven rond Hawija en Anbar. Onze terugvlucht van Mosoel naar Bagdad wordt vertraagd omdat een twintigtal gewonden van het Hawija-front dringend vervoer nodig hebben naar de hoofdstad. Ik voel me opnieuw een toerist, maar het valt me te binnen dat de soldaten geluk hebben dat er net een C-130 gecharterd is voor een delegatie uit België. We krijgen luchtmaskertjes, want de IS-strijders in Hawija zijn besmet met tbc. De veldarts stopt tijdens de vlucht de behandeling van een van de soldaten; zijn strijd is voorbij. IS krijgt klappen, maar deelt er zeker nog uit.
Wanneer we in Bagdad zijn en allerlei mensen bevragen, hangt een voelbare spanning in de lucht. Dewinter wou graag de Jezidi’s gaan bezoeken. Maar dat kan niet, want de Jezidi’s wonen in Koerdisch-beschermd gebied. De Koerdische Regionale Overheid (KRG) organiseerde afgelopen maandag een referendum dat uitdrukkelijk werd veroordeeld door niet alleen de Irakese centrale regering en het hooggerechtshof, maar dat ook de buurlanden – Turkije en Iran in het bijzonder – zenuwachtig maakt. Zelfs de EU drong aan tot uitstel of afstel, maar het mocht niet baten. De Koerden hielden een (niet-bindend) referendum en de uitslag werd er een die de onafhankelijkheidswens van de Koerden bevestigde.
Tijdens de aanloop naar het referendum was de spanning voelbaar, ook al zijn de Irakese politici uiterlijk en verbaal optimistisch over de toekomst van (een integraal) Irak. Nagenoeg iedereen veroordeelde de volksraadpleging, maar ik sprak wel met een regeringsvertegenwoordiger die wou onderhandelen met Erbil (de hoofdstad van de KRG) en zelfs bereid was om de soevereine olierechten te delen met Erbil. De KRG heeft momenteel formeel geen eigen olierechten, maar voert toch olie uit zonder Bagdad erbij te betrekken. Een van de redenen van de diepe onenigheid.
Nu de uitslag binnen is en de Koerden te kennen hebben gegeven een eigen staat te willen, valt het moeilijk te voorspellen waar de zaken naartoe zullen gaan. De KRG kan nu moeilijk terugkrabbelen zonder de eigen bevolking tegen zich in het harnas te jagen, anderzijds is het Iraanse leger al aanwezig in de tweede grootste stad van de KRG, Suleimaniya. Maar zorgwekkender: de sjiitische milities, verbonden aan Bagdad, zeggen bereid te zijn strijd te leveren in Kirkoek, een stad en gebied dat betwist worden door beide partijen, maar formeel geen deel uitmaakt van de KRG. Sinds de KRG (dat een leger heeft, de Peshmerga) het bevrijdde van IS, maakt het olierijke gebied de facto wel deel uit van het Koerdische territorium. En het controversiële referendum werd er tevens gehouden.
Komt het tot een treffen, probeert Erbil de uitslag dan als pasmunt te gebruiken om extra bevoegdheden binnen een eengehouden Irak te krijgen terwijl het jongleert met een teleurgestelde bevolking? Het is allemaal mogelijk.
Irak zal wellicht ooit herrijzen, maar of dat voor nu meteen is, zoals Al-Mufti stelt, is sterk te betwijfelen.
Jonas Naeyaert is hoofdredacteur van het digitale zusterblad SCEPTR.
