Wordt Nagorno-Karabach het nieuwe Syrië?

De Verenigde Staten zijn enkel nog bezig met de presidentsverkiezingen van volgende maand en Europa staart naar zijn corona-navel. Het conflict tussen Azerbeidzjan en Armenië lijkt ver van ons bed. Het oplaaiende wapengeweld in de Kaukasus kan nochtans gevaarlijk ontsporen.

De lont aan het kruitvat is de regio Nagorno-Karabach. Dat gebied is Armeens en Christelijk, maar bevindt zich op het grondgebied van het islamitische Azerbeidzjan. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd er zwaar gevochten over de regio. De Armeniërs bleken toen militair sterker. Nagorno-Karabach geniet in de praktijk van zelfbestuur, maar die onafhankelijkheid wordt internationaal niet erkend.

Syriëstrijders veranderen van front

Azerbeidzjan is begin vorige maand een nieuw militair offensief begonnen tegen de Armeniërs van Nagorno-Karabach. Inkomsten uit olie en vooral de steun van Turkije hebben het land aanzienlijk militair versterkt. Turkije is steeds een dichte bondgenoot geweest van de Azeri’s, die etnisch verwant zijn, maar probeerde in het verleden een conflict te vermijden. Onder Erdogan is dat veranderd. Turkije steunt nu voluit het militaire offensief van Azerbeidzjan.

Turkse troepen zijn er nog niet gesignaleerd, maar Azerbeidzjan maakt aan het front wel actief gebruik van Turkse drones, waarvan je niet weet wie er aan de bedieningsknoppen zit. Erger, honderden (mogelijk tot zelfs 6,000) Syriëstrijders zijn opgedoken in Nagorno-Karabach. Ze zijn overgebracht door de Turkse president Erdogan, bevestigen verschillende getuigen.

De overgebrachte Syriëstrijders krijgen een vergoeding van Erdogan, maar het is duidelijk dat ook jihadistische motieven een rol spelen. Nagorno-Karabach kan het nieuwe Syrië worden. In commentaren wordt meestal gewezen op de geopolitieke belangen die het conflict aandrijven, maar de aanwezigheid van de jihadisten toont aan dat vijandelijkheden in Nagorno-Karabach wel degelijk ook behoren tot de ‘bloedige grenzen van de islam’, waarover Samuel Huntington in een legendarisch artikel van 1993 schreef. Je hebt geen islam nodig om oorlog te voeren, maar het helpt wel. 

De schaduw van het verleden

Inzet van milities, jihadisten en andere irreguliere strijdkrachten zijn slechts het minste gevaar. De oude tegenstelling tussen Rusland en Turkije houdt een veel groter dreiging in. Armenië wordt immers gesteund door Rusland. De relatie tussen de huidige regering van Armenië en Poetin is niet te best, door de toenadering van Armenië tot de EU, maar Armenië heeft een formele militaire alliantie met Rusland (Collective Security Treaty Organization), die het land op elk moment kan inroepen. Er zijn nu al artillerieduels buiten Nagorno-Karabach, aan de eigenlijke grenzen van Armenië en Azerbeidzjan. 3,000 Russische troepen zijn gestationeerd op een basis op Armeens grondgebied.

Toen in 2015 een Russische gevechtsvliegtuig door Turkije werd neergeschoten aan de grens met Syrië, liepen de spanningen tussen de twee regionale grootmachten ernstig op. Autocraten Poetin en Erdogan hebben elkaar sindsdien gevonden in hun vijandschap voor het westen, maar er is weinig nodig om die oppervlakkige romance te verstoren. Poetin kan onmogelijk negeren dat Turkije bewust het conflict in zijn achtertuin heeft opgepookt en weigert op te roepen tot een wapenstilstand.

Ook Iran toont zijn spierballen. De voornaamste tegenstander van Turkije in de strijd om hegemonie in het Midden-Oosten heeft al troepen samengetrokken aan de grens met Armenië, klaar om in te grijpen als dat land zou onder de voet gelopen worden, en spreekt dreigende taal.

De geschiedenis verleent een extra dimensie aan de bitterheid van de vijandelijkheden van vandaag. In 1915 pleegde Turkije een genocide op meer dan een miljoen christelijke Armeniërs, een verantwoordelijkheid die het land tot op vandaag ontkent. Honderd jaar later zien de Armeniërs parallellen tussen het huidige conflict en de gruwelen van toen.

De sheriff op rust

Waarom is een conflict dat 30 jaar heeft gesluimerd vandaag weer in alle hevigheid uitgebarsten? De zelfverzekerde houding van Azerbeidzjan en Turkije komt niet uit het niets. Er zijn geen scheidsrechters meer die hen kunnen of willen terugfluiten.

De ontwapende en richtingloze EU liet een schril protest horen, maar bewijst opnieuw haar irrelevantie bij internationale conflicten. Alleen president Macron probeert actief tussenbeide te komen, een houding die ongetwijfeld is ingegeven door de aanwezigheid van meer dan een half miljoen Armeniërs in Frankrijk.

De VS worden wel nog ernstig genomen, maar het is de wereld niet ontgaan dat dit land opnieuw opschuift naar zijn traditionele positie van isolationisme. Al onder Obama werd het duidelijk dat de sheriff van de wereld zijn ster in de schuif wil stoppen, een evolutie die werd versterkt onder Trump. Trump is er in geslaagd, als eerste president in 40 jaar, om zijn land in geen enkel nieuw conflict te verwikkelen. Of dit op termijn de wereld zal verbeteren, valt evenwel nog af te wachten. De multipolaire wereld van voor 1945 was een allesbehalve vreedzame plaats.

Vandaag zou een voorlopige wapenstilstand ingaan, maar beide partijen beschuldigden elkaar onmiddellijk die niet te respecteren. Azerbeidzjan zegt ook dat er geen vrede zal zijn tot het Nagorno-Karabach volledig in handen heeft.