Het vergde een snelle opzoeking ter controle, maar de term ‘fake news’ (nepnieuws) is enkele jaren geleden verkozen tot woord van het jaar. De Amerikaanse president Donald Trump doelt ermee op onjuiste, vaak sensationele informatie die als nieuws door de media wordt verspreid. Tien schrijvers van verschillende achtergronden fileerden de Nederlandse media op zoek naar nepnieuws. Hun conclusie is niet bepaald vleiend voor de hedendaagse journalist: hij of zij vermengt feiten en meningen, checkt onvoldoende zijn bronnen en hangt zijn huik naar de wind der machtigen.
Na het verdwijnen van de politieke zuilen lijken zowat alle media in Nederland (en in Vlaanderen) naar elkaar toegegroeid. Er is een consensus rond een libertair-ethische, links-liberale samenleving aangevuld met een cultuurmarxistische toets. De vrijheid van mening en vereniging zouden in principe het bestaan van alternatieve meningen moeten garanderen. Via sociale media kan men zelfs tegen een relatief lage kost een brede groep geïnteresseerden bereiken. Maar die oplossingen komen stelselmatig onder druk te staan.
In Duitsland legt Merkel de verantwoordelijkheid bij Mark Zuckerberg om ‘foute’ meningen te censureren. En in de VS mengden Twitter en Facebook zich actief vóór en na de Amerikaanse verkiezingen door de stellingen van Donald Trump te censureren of te becommentariëren. De klassieke media worden echter ontzien. Nochtans zijn journalisten niet bepaald betere bewakers van feiten dan de doorsnee burger of politicus.
Gematigde rebellen
Menig auteur wijst op belangenvermenging van journalisten die zich laten betalen door de Britse en Amerikaanse autoriteiten om hun standpunten uit te dragen. Tegelijk wordt de Russische president Poetin in de pers verweten zich te bedienen van nepnieuws om de VS en Europa te destabiliseren. Een beschuldiging die sinds de verkiezing van Trump in 2016 steeds weer opduikt, maar nooit is bewezen. Over nepnieuws gesproken!
En waarom verzwijgen de media systematisch het fundamentalistisch karakter van de ‘gematigde rebellen’ die in Syrië strijden tegen Assad? Erger nog, wie nuance wil brengen in het goed-versus-kwaad-narratief (bv. de Vlaamse pater Daniël Maes) wordt doodgezwegen. De Arabische TV-zender Al Jazeera voert de toon en de westerse media lopen bewust (of toch onbewust?) in de pas. Net zoals ten tijde van de oorlog tegen Servië in de jaren negentig roeren allerhande roodgroene ‘pacifistische’ politici en organisaties plots de oorlogstrom. Reden tot wantrouwen.
Persoonlijk het meest herkenbaar was de waslijst van klachten die journalist Arnold Karskens richtte aan de ombudsdienst van de Nederlandse openbare omroep NOS. Op een zeldzame uitzondering na ving Karskens bot, hoewel hij zijn bezwaren telkens goed onderbouwd had. Ook in Vlaanderen heeft menig TV-zender of krant een dergelijke ombudsdienst. Die dient echter te dikwijls als schaamlapje, als bliksemafleider voor de kijker/lezer die zich ergert aan vooringenomenheid, bekrompenheid of een gebrek aan kennis.
Wie gelooft die media nog?
Sinds enkele decennia gaapt een reusachtige kloof tussen burger en politiek omwille van een aanhoudende reeks schandalen en woordbreuk. De zaak-Dutroux deed ook het geloof in justitie afnemen omwille van haar manke organisatie en lakse optreden. Wegens hun economische en ideologische verwevenheid, hebben de klassieke media hun lot gekoppeld aan het politieke establishment. Zo wordt ook de vierde macht de dieperik ingesleurd bij vertrouwenspeilingen. Klassieke pijlers van onze maatschappij zoals politie en zorg behouden wel nog het vertrouwen, en dat naast een nieuwe generatie ‘populistische’ politici. De toekomst zal uitwijzen of deze laatsten via hun eigen kanalen dat verse vertrouwen kunnen behouden, of zelfs versterken.
Arnold Karskens e.a., “Nepnieuwsexplosie – Desinformatie in de Nederlandse media”; uitgeverij De Blauwe Tijger; 220 blz.; prijs 19,50 euro, ISBN 978 949 2161 52 9
