Patstelling in Westelijke Sahara: tirannie van de status quo

Toen voormalig Nobelprijswinnaar Milton Friedman deze titel gebruikte voor zijn boek uit 1984 ging het over het Reagan-beleid, maar hij zou zeker niet misstaan op de cover van een schrijfsel over de Westelijke Sahara. Recente animositeit bracht het bestaan van dit geschil weer even onder de aandacht, alleen volstaat dit niet voor het vinden van een oplossing.

Ooit stond het gebied bekend als de Spaanse Sahara, maar ook aan dit koloniaal liedje kwam een einde. Midden de jaren zeventig van de vorige eeuw trok Spanje zich terug, waarna de Marokkaanse koning Hassan zijn kans schoon zag. De timing zat goed, gokte hij terecht. Op een moment dat Franco op zijn sterfbed lag en de transitie geregeld moest worden, had Madrid wel andere dingen aan het hoofd. Met toestemming van Washington – een essentieel gegeven in tijden van koude oorlog – trok hij de regio binnen. Ook Mauritanië claimde het gebied, maar Hassan haalde zijn slag thuis. De ‘Sahrawi Arabische Democratische Republiek’ werd uitgeroepen als onafhankelijke republiek, maar slechts een deel van de Westelijke Sahara kwam in handen van het Polisario front dat zich verzette tegen de demarches van Rabat. De oorlog begon en duurde tot in 1991.

Muur van zand

Het levert een wat vreemde situatie op waarbij een grens van zomaar even 2.700 km (grotendeels lopend van Noord naar Zuid) het gebied in twee deelt. Marokko versus het Polsario zeg maar. Over de hele lengte werd een muur van zand opgetrokken en mijnenvelden aangelegd. Het creëerde een situatie met vele duizenden Sahrawi’s die al ettelijke jaren in vluchtelingenkampen leven, vaak op Algerijns grondgebied. In 1991 werd ook besloten via een referendum tot een oplossing te komen. Er is zelfs een VN-macht gevestigd die dit zou moeten organiseren, maar door de Marokkaanse tegenkantingen is die volksraadpleging drie decennia later niet meer dan een, met wat zin voor ironie, luchtspiegeling.

Bondgenoot Marokko

Vermoed wordt dat, door zich recent te roeren, het Polsario Front (slechts een afkooksel van wat het ooit was) de aandacht van de nieuwe Amerikaanse administratie wil trekken. Punt is echter dat doorheen de jaren het diplomatieke voordeel in Marokkaanse richting is opgeschoven. Voor de EU is het land cruciaal om vluchtelingenstromen tegen te houden. Er wordt ook op gerekend als buffer tegen Al-Qaida in de Sahel (de vrees dat net Polsario in dergelijk vaarwater is terecht gekomen is reëel). Er vormde zich ook een G4 samen met Frankrijk, Spanje en Portugal dat rond drie assen werkt: terrorismebestrijding, vluchtelingenstromen en drugshandel met nauwe politionele samenwerking. Daartegenover staan dan de Sahrawis die niets te bieden hebben. Marokko laat er geen twijfel over bestaan dat de hele Westelijke Sahara tot haar soevereiniteit behoort. Dat dit ondergraven repercussies heeft op deze vormen van samenwerking staat buiten kijf, en dus gebeurt er niets.