Een trouwe lezer in Halle is de bezieler van het studiecentrum “Pietro Mascagni”. Italiaanse cd-labels namen door zijn aansporen verscheidene zeldzame Mascagni-werken op met onder andere het “Londerzeel Symphony Youth Orchestra”.
Een paar weken geleden herinnerde hij me eraan dat de componist 75 jaar geleden overleed. Mascagni is bijna blind en doof als hij sterft in het Romeinse hotel dat het hoofdkwartier van het Franse leger is en waar hij als enige burger mag verblijven. Honderdduizenden Romeinen staan langs de weg om hem eer te betuigen, maar de enige officiële delegatie komt uit zijn geboortestad Livorno. De Italiaanse regering weigert zelfs zijn naam te noemen, want hij heeft zich geëncanailleerd met de fascisten. Zijn oudste zoon zit in de gevangenis wegens een belangrijke functie in de Duitse satellietstaat van Mussolini.
De zelfbenoemde ster
Mascagni is de één opus-beroemdheid van de opera Cavalleria Rusticana (Landelijke Eer). Ten onrechte, al zegt hij later zelf dat hij gekroond is vooraleer koning te zijn. Hij wordt geboren in 1862 in de havenstad Livorno als zoon van een bakker. Zoals zoveel Italiaanse componisten en zangers ontdekt hij de muziek via het jongetjeskerkkoor van zijn parochie. Vader droomt van een loopbaan als advocaat, maar de zoon wil componeren en mag dankzij een rijke oom alle voorstellingen en concerten in zijn stad bijwonen. Mascagni is 16 als hij zijn eerste symfonie schrijft, gevolgd door cantates en een ‘Ode an die Freude’. De lokale ster vindt zichzelf heel belangrijk, maar zelfs hij begrijpt dat hij misschien nog iets kan leren bij een formele studie. Hij gaat naar Milaan waar hij een tijdje samenwoont met een oudere, volgens hem (en later veel critici) minder getalenteerde student: Giacomo Puccini. Mascagni gaat naar voorstellingen, bouwt een netwerk uit, heeft over alles en nog wat een mening en studeert af en toe. Opera is de Italiaanse kunst bij uitstek en hij probeert een gratis libretto los te weken, maar de schrijvers geven niet thuis. Hij begint dan maar de letterlijke Italiaanse vertaling van een ongeschikt en lang Heine-toneelstuk te componeren. Hij heeft de toestemming nodig van het conservatorium om een orkestraal fragment uit die opera op te voeren. De directeur weigert en Mascagni slaat letterlijk de deur dicht en vertrekt zonder diploma.
De jaren van ellende
Hij wordt dirigent van een reizend operettegezelschap dat dagelijks ergens anders speelt, in de vuilste maar goedkoopste treincoupés reist en in de groezeligste hotels logeert. Hij vlucht naar huis waar hij het genadebrood eet en waar zijn verloofde de mislukkeling aan de deur zet. Dan trekt hij maar naar een ander reizend operettecircus. Onderweg troost hij zich met een arm meisje dat zijn mooie praatjes gelooft, hem volgt en verzorgt en zijn bed deelt. De luizencompagnie komt in een klein stadje aan in de Puglia: Cerignola. De burgemeester is onder de indruk van die knappe jonge man die over Milaan en het muziekleven spreekt alsof hij iedereen kent. Hij biedt hem de leraarsbaan aan in een nieuwe muziekacademie.
Mascagni en zijn inmiddels zwangere vriendin duiken onder tot het operettegezelschap de stad verlaat. Dan studeert hij ijverig alle mogelijke instrumenten zodat hij een of twee lessen meer kent dan zijn leerlingen. Anderhalf jaar leidt hij een geregeld bestaan, maar dan kriebelt het. Zijn zoontje sterft in zijn handen en hij wil een beter leven. Hij verneemt dat de muziekuitgeverij Sonzogno een wedstrijd organiseert voor een eenakter. Hij heeft nog altijd geen geld om een libretto te kopen en dus vraagt hij een leraar in Livorno hem uit de nood te helpen. Dankzij een goedkoop treinticket wegens verkiezingen kan Mascagni met zijn vriend overleggen. Na wat discussies besluit het duo het populaire toneelstuk Cavalleria Rusticana als onderwerp te nemen. Geen romantisch adellijk drama, maar het verhaal van een teruggekeerde soldaat in Sicilië die ontdekt dat zijn verloofde met een ander getrouwd is, vervolgens een meisje zwanger maakt, een verhouding met die ex-verloofde begint, het nieuwe meisje verstoot dat hem verklikt bij de bedrogen echtgenoot die hem met een mes afmaakt.
Klein detail: de auteurs doen niet de moeite de toestemming van de toneelschrijver te vragen. Dan vertrekt Mascagni naar huis en krijgt geregeld met een ansichtkaart wat verzen. Mascagni begint te componeren, krijgt een nieuw zoontje en besluit in het geheim te trouwen, want burgers aanvaarden nooit dat een ongehuwde muziekleraar pianoles aan hun dochters geeft. Eindelijk komt het bericht dat zijn operaatje een kans maakt. Hij leent geld voor een treinticket naar Milaan waar men met verbazing de sjofele geestverschijning uit een vroeger verleden ziet. Maar zijn gesprek met de jury is een succes en hij is een van de drie uitverkorenen van wie het werk uitgevoerd wordt.
De triomf
Dat gebeurt in mei 1890 in Rome. Koningin Margherita (die van de pizza’s, naar haar genoemd) is er, maar voor de rest zit de zaal halfvol: veel te goed weer. Zij die er wel zijn, hebben wat geruchten gehoord en de monden vallen open. Al na de eerste aria staat de zaal op zijn kop. Nummer na nummer wordt gebisseerd. Na de voorstelling verschijnt een ontroerde Mascagni zestig keer op de scène en het publiek brult “Abbiamo un maestro” (referentie naar het “Habemus papam”). De volgende voorstelling is uitverkocht en de schouwburg verlengt zijn seizoen. Tientallen theaters kondigen de Cavalleria aan voor het volgend seizoen. De muziekuitgeverij maakt overuren om de partituren van de opera en van aria’s en duo’s te drukken, want in de revues en musichalls worden aria’s gezongen tussen het optreden van de clown en de goochelaar.
Die Cavalleria is een sensatie: eindelijk geen epigoon van Verdi, maar een nieuwe stem die melodieuze en gepassioneerde muziek schrijft die onmiddellijk in het gehoor blijft hangen; muziek met een volks tintje dat af en toe aan het betere Napolitaanse lied herinnert. Dan is er nog die geniale greep van dat intermezzo dat bij open doek gespeeld wordt zonder dat iets op de scène gebeurt en dat later door vele componisten geïmiteerd wordt. Kranten en magazines storten zich op Mascagni, want de opera is zowat het enige dat alle Italianen verenigt. Ansichtkaarten met zijn foto worden met miljoenen gedrukt en verstuurd. Bij zijn eerste bezoek aan zijn geboortestad kan een heel bataljon soldaten nauwelijks de menigte in bedwang houden. En natuurlijk informeert de toneelschrijver naar zijn procentje: het eerste van de vele processen die Mascagni met God en klein Pierke voert. De muziekuitgever betaalt tenslotte een bedrag van twee miljoen euro uit aan de oorspronkelijke auteur. Heel de wereld wacht op de nieuwe opera van de vaandeldrager van de jonge generatie.
