In het gemeentehuis van Sint-Gillis (Brussel) is een werk van barokschilder Jacob Jordaens ontdekt en in het Horta Museum opent een nieuwe tentoonstelling waarbij hedendaagse kunstenaars zijn uitgenodigd in de woning en het atelier van de meester van de art nouveau.
Het Brussels Gewest is gestart met de inventarisatie van het roerend erfgoed op zijn grondgebied, een opdracht die is toevertrouwd aan het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK). In het gemeentehuis van Sint-Gillis is een achthonderdtal kunstwerken onderzocht. Het is een grote collectie, waarvan een deel stamt uit het legaat van de Brusselse schilder Leopold Speeckaert (1834-1915). De kunstenaar schonk zijn huis, op een steenworp van de Hallepoort, zijn eigen schilderijen en zijn kunstcollectie aan de gemeente Sint-Gillis, op voorwaarde dat het huis zou worden omgevormd tot een museum. Dat opende in 1917 de deuren, maar in 1965 werd het afgebroken. De kunstwerken verhuisden naar het gemeentehuis, waar ze werden verspreid over de bureaus, gangen en vergaderzalen. In het kantoor van de schepen voor Stedenbouw kwam uit de verzameling van Speeckaert “De Heilige Familie”, omschreven als een kopie naar een schilderij van Jacob Jordaens (1593-1678).
Toch een origineel
Het KIK heeft nu vastgesteld dat het een origineel werk is van de barokmeester. Aanwijzingen zijn te vinden op de achterkant van het paneel waar het keurmerk van de Antwerpse Sint-Lucasgilde is aangebracht naast het merkteken van de befaamde paneelmaker Guilliam Aertsen, dat ook op andere werken van Jordaens te zien is. Het is bedenkelijk dat deze tekens nooit eerder zijn opgemerkt.
Verder onderzoek van het hout bracht aan het licht dat de Baltische eik waaruit dit paneel is gemaakt, werd geveld in 1613 en dat ook Antoon Van Dyck (1599-1641) drie werken heeft geschilderd op panelen van dezelfde boom. Dit voedt de hypothese dat de jonge barokschilders Jordaens en Van Dyck rond 1617 tegelijkertijd actief waren in het atelier van Rubens (1877-1640).
“De Heilige Familie” in Sint-Gillis, geschilderd in 1617-1618, is dus de oudste versie van Jordaens’ compositie die hij hernam in drie andere werken die nu te zien zijn in gerenommeerde musea in New York, Sint-Petersburg en Berlijn.
Het KIK begint nog dit voorjaar met de restauratie van het schilderij, want ‘de kopie’ werd lange tijd onder niet al te beste omstandigheden bewaard. Nadien krijgt het schilderij een plaats in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel. Daar hoort het thuis.
Horta vandaag
We blijven in Sint-Gillis voor een bezoek aan het Horta Museum, gevormd door het huis en het atelier van Victor Horta (1861-1947). De architect bouwde ze tussen 1898 en 1901, op het hoogtepunt van de art nouveau. Met deze pareltjes is gelukkig wel zorgzaam omgesprongen. Een groot deel van de interieurdecoratie bleef bewaard. De mozaïeken, de glasramen, het meubilair en de muurschilderingen vormen een harmonisch en tot in het kleinste detail verbluffend geheel.
Elk jaar nodigt het museum hedendaagse kunstenaars uit voor een tentoonstelling met werken die geïnspireerd zijn op het huis van Victor Horta. De expo die deze week vrijdag opent, toont creaties van ontwerpers die allemaal actief zijn in de kunstambachten. Dat is logisch, want de art nouveau maakte een einde aan de achterhaalde hiërarchie tussen schone kunsten en decoratieve ambachten. Elk alledaags voorwerp, zoals een stoel, een vaas en zelfs een deurklink, werd een kunstwerk.
Inspiratiebronnen zijn er in het huis van Horta in overvloed. Het subtiele spel van kleur en licht, bijvoorbeeld, of het unieke gebruik van ruimte en vorm. Het is mooi naar vandaag vertaald in de tien kunstwerken die elk een kamer in Horta’s huis ter beschikking krijgen.
Tentoonstelling “De uitnodiging van Victor H.”, van 15 januari t.e.m. 18 april 2021, Horta Museum, Sint-Gillis, www.hortamuseum.be
