Karel Anthonissen, voormalig BBI-topman: “Ik heb nooit iemand als een vijand beschouwd”

Karel Anthonissen (66) wil zichzelf niet positioneren op de links-rechts schaal. De voormalige topman van de Bijzonder Belastinginspectie (BBI) neemt wel duidelijk afstand van de ‘extremen’. In ons gesprek, dat drie uur duurt, laat hij diep in zijn ziel kijken, zowel over de topmomenten als over de frustraties die hij aan zijn carrière overhoudt. En over zijn politiek engagement want Anthonissen behoorde bij de eerste generatie groenen in Vlaanderen. En zo komt een mens al eens iets te weten. Bijvoorbeeld het feit dat de jonge Viktor Orbán ooit bij hem terecht kwam om een Hongaarse groene partij op te richten.

Weinig mensen weten het nog, maar Karel Anthonissen stond ooit mee aan de wieg van Agalev, de voorloper van Groen. Zo schreef hij in 1981 mee aan het economische programma van de partij. “Toen was er al dat links-rechts debat. Maar de partij positioneerde zich in het centrum”, vertelt hij over die beginjaren. “Er zaten veel ex-VU’ers bij Agalev. Je mocht er ongegeneerd zowel links als rechts zijn, conservatief of progressief, liberaal of socialist, en zelfs marxist.”

“Als partij zouden we onszelf nooit links genoemd hebben. De gemeenschappelijke noemer was ‘anders’. Net zoals in ‘anders gaan leven’. De focus lag op de drie basisbeginselen: paci- ­ sme, ecologie en basisdemocratie.”

Vandaag heeft Groen een afkeer van het Vlaams-nationalisme? Was dat toen ook al zo?

“Er was toen zeker ruimte voor debat over het Vlaams nationalisme. Onze eerste twee parlementsleden waren op dat vlak elkaars tegenpolen. Niet het hatelijk debat zoals we dat vandaag kennen en sinds het cordon van 1991 werd gevoerd. Het woord nationalisme zouden wij nooit gebruikt hebben. Dat was voor de Volksunie. Maar het economisch programma dat ik toen mee geschreven heb was redelijk ‘anti-globalistisch’. Dus regionalisme kon toen zeker.”

“Ludo Dierickx bijvoorbeeld was een fervent tegenstander van het nationalisme. Socialisme, liberalisme en christendemocratie vond hij ‘globale’ ideologieën, terwijl nationalisme voor hem een lokaal gegeven was. En toch: op de breuklijn tussen globalisme en nationalisme, neigde Agalev meer naar het nationalisme. We waren ongegeneerd anti-globalistisch. In de jaren ‘90 evolueerde dat naar ‘anders globalistisch’. Maar vanaf de jaren 2000 zijn de groene partijen carrément globalistisch geworden.”

De groene beweging is intussen volledig door links ingepalmd.

“Mensen van mijn generatie zijn verwonderd hoe die partij zo opgeschoven is, naar een uiterst linkse, progressieve vleugel. In mijn tijd was de linkervleugel van Agalev erg klein. Maar uiteindelijk is in dit land is alleen die communistische vleugel overgebleven.”

En waar is de groene rechtervleugel dan naartoe?

“Ex-Agalev leden en groenen vind je overal, van het Vlaams Belang tot PVDA. Vlak na de val van de Berlijnse muur, bij het openen van het IJzeren Gordijn, kwam een jonge ambitieuze Hongaarse politicus op bezoek bij de Europese groenen. Hij kwam kijken hoe hij een groene partij kon uit de grond stampen. Ze waren in Hongarije nog maar net van de communisten af, dus die man was zeker niet links. Maar het andere uiterste van het strakke Westerse kapitalisme wou hij ook niet. Hij zocht een model tussen die twee. Die man schopte het uiteindelijk tot premier van Hongarije.”

Viktor Orbán?

“Inderdaad. Ik denk dat hij toen al gebotst is op de houding van de Nederlanders van GroenLinks. Die partij heeft een andere ontstaansgeschiedenis. Agalev was een afscheuring van de Volksunie. Pater Luc Versteylen zat in de Vlaamsgezinde christelijke hoek, maar hij zag de toenmalige CVP niet zitten. In Nederland ontstond GroenLinks als een kartel van de communisten met de rest van wat toen nog klein-links heette. En bij de Duitse Grünen had je zowel eco-socialisten, eco-liberalen en ook eco-libertairen. De brug tussen al die strekkingen was de ecologie.”

“Als je werkelijk bij de serieuze fraude terecht komt is het altijd politiek”

Er zijn dus alleen linkse Groenen?

“Ik vergelijk de strijd tussen links en rechts, die nu al een eeuw duurt, graag met de strijd tussen katholieken en protesten, die ook een hele eeuw om zeep geholpen heeft. En waarvoor eigenlijk, achteraf bekeken? Bij de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen in 1982 had je twee groene partijen. Er was Agalev, een allegaartje dat diverse strekkingen trachtte bijeen te brengen. En daarnaast was er ook ELA, het Ecologisch Links Alternatief. Die haalden uiteindelijk geen enkele zetel. Agalev behaalde er verrassend vier. Wij hebben die gasten van ELA toen binnen gelaten bij Agalev.”

En toen namen ze de partij over?

“Inderdaad (schaterlacht). Dat is typisch hé, daar heb je die bolsjewisten voor. Fernand Geyselings, het andere Kamerlid van 1981, is na de komst van de communisten zelfs terug naar de Volksunie gegaan.”

U zag het met lede ogen gebeuren.

“Ik was in die periode gespreksleider van het Uitvoerend Comité; zo heette dat omdat er geen voorzitter was. Ludo Dierickx, van nature een vlotte communicator, trad meestal op als woordvoerder. Ik heb meermaals getracht de kerk in het midden te houden. Dus lieten we ook Mieke Vogels of Magda Aelvoet af en toe eens aan het woord. Maar de kerk is niet in het midden gebleven. Op een gegeven moment gebruikten zij een kleine ­ nanciële kwestie om Dierickx neer te halen.”

“Als ik trouwens even mag opscheppen: met de Europese verkiezingen van 1989 haalden we onder mijn bewind bijna 14 procent. Dat is het beste resultaat ooit.”

“Paul Staes ging naar de CVP, samen met de partijsecretaris. Ik heb hen een tijdje gevolgd. Ludo Dierickx keerde diep ontgoocheld terug naar de SP en Fernand Geyselings vond zijn weg terug naar de VU. Dus wie bleef over? Het ELA van 1982, de bolsjewisten dus.”

“Zelf was ik nog even actief bij de CVP. Maar daar zaten te veel mensen met persoonlijke ambities. Ik ben in 1995 bij de Bijzondere Belastinginspectie (BBI) terechtgekomen. Op die manier ben ik eigenlijk gedurende vijfentwintig jaar ‘ondezoeksjournalist’ geworden.”

U kreeg de bijnaam ‘Le Fou de Gand’. Niet meteen flatterend.

“Mijn baas Frank Philipsen was politiek benoemd door Didier Reynders (MR). In een gesprek met Véronique Tai, voorzitter van de Regularisatiecommissie, is dat woord blijkbaar gevallen. Omdat ik Reynders zijn beleid inzake zwart geld en de regularisatie ervan bekritiseerd had. Ik heb het altijd als een ‘geuzennaam’ beschouwd.”

Kan u ons iets vertellen wat nog niet in uw boek staat?

“Bij het schrijven heb ik gebalanceerd op de rand van het beroepsgeheim. Als ik bepaalde dingen onthul zijn dat morgen krantenkoppen. Maar ik zal die dingen wellicht mee in het graf nemen.” “Ik heb ook met bekende Belgen deals gesloten over fraude. Discretie is een onderdeel van de deal. Zelfs als zo iemand dan later volksvertegenwoordiger wordt kan ik dat niet aan de grote klok hangen. Spijtig voor ’t Pallieterke en de lezers natuurlijk.”

Hoe staat u tegenover de bestraffing van fraude?

“In ons systeem wordt de ene fraude veel te zwaar afgerekend en de andere veel te licht. Ik heb dat ook aan John Crombez uitgelegd toen hij staatssecretaris voor Fraudebestrijding was. Als we een bedrijf betrappen met 1 miljoen euro zwarte lonen kost dat het bedrijf tussen de 2 en 3 miljoen aan belastingen en sociale bijdragen. “Mijnheer de staatssecretaris, kan dat een beetje minder”, vroeg ik Crombez Als we dan vervolgens iemand betrappen met 1 miljoen euro zwart geld in Luxemburg. En hij kan dat regulariseren aan 60.000 euro, dan zei ik hem ook of dat een bétje meer mocht zijn.”

“Fraude is ook niet altijd noodzakelijk een kwestie van kwade wil in het bedrijfsleven. Er is dikwijls de economische druk van het personeel om toch wat overuren ‘in het zwart’ te kunnen doen. Net omdat onze belastingdruk zo hoog is.”

U hebt daar begrip voor?

moet prioriteiten stellen. Zoals met parkeerboetes. Ik heb geen begrip voor iemand die fout parkeert. Maar als de wet te streng is, mag ik dat ook zeggen. Aan de andere kant zag ik hoe anderen er goedkoop van af kwamen toen hun fraude via de Belgische banken in Luxemburg dreigde aan de oppervlakte te komen.”

In welke zaak hebt u de meeste informatie gevonden?

“Bij Optima. Om alle gegevens te kopieren zijn we in de Aldi eerst nog extra harde schijven gaan kopen. Dat was toen 2,4 terabyte aan informatie. In volume is dat evenveel als de universiteitsbibliotheken van Gent en Leuven samen.”

Had u voldoende mankracht om dat te onderzoeken?

“Neen, maar dat hoefde ook niet. Er zou nooit genoeg mankracht zijn om tienduizenden miljonairs te onderzoeken. Wij zijn ook niet boos op mensen met zwart geld in Luxemburg. Maar ons beleid moet er wel op gericht zijn dat er telkens een restitutie zou gebeuren. Ik heb altijd de lat gelegd, ergens tussen de 30 en 40 procent. Ik vind dat fair en zei tegen advocaten: “this is an offer you can’t refuse”. Het beleid van Didier Reynders en zijn opvolgers was er op gericht de lat veel langer te leggen, tussen 6 en 9 procent. Dat waren echte bradeerprijzen.”

Hebt u het gevoel dat u iets ‘bereikt’ hebt?

“In 2009 vertelde ik aan Lars Bové, toen een beginnend journalist, dat de Belgische staat aan witwaspraktijken deed omdat de tarieven belachelijk laag waren. De volgende dag was mijn uitspraak voorpaginanieuws. Mijn baas verbleef op dat moment in zijn buitenverblijf. Hij is door Didier Reynders uit zijn bed gebeld: ‘Philipsen, wat is dat met die zot van Gent’? Ik heb toch een steen in de rivier verlegd. Het beleid is stilaan meer in mijn richting geëvolueerd.”

U hebt wel vijanden gemaakt

“Ik heb niemand ooit als een vijand beschouwd. Anderen zagen mij soms wel als hun vijand.”

Karel De Gucht bijvoorbeeld?

“Daar heb ik het al genoeg over gehad.”

Of Rik Daems, zo lees ik in uw boek…

“Bij de verkoop van de Financietoren werd Daems genoemd onder de codenaam ‘the bird’. Ik mag daar over spreken want de Brusselse strafrechter, die zich over de fraude uitsprak, heeft de naam Rik Daems 6 of 7 keer vernoemd als medebetrokkene. Het parket had hem ondertussen al buiten vervolging gesteld. De rechter kon uiteindelijk alleen twee ‘stromannen’ veroordelen.”

“De rechter heeft zijn naam uitgesproken omdat hij wellicht dacht: “Wat is dat hier voor klassenjustitie?” Twee kleine gangsters in zijn rechtbank werden veroordeeld. De grootste gangster werd alleen een paar keer vernoemd in zijn vonnis.”

In dit land blijven de ‘grote vissen’ steeds buiten schot?

“Zeer zeker. Daar gaat mijn boek over. Ik heb ook een aantal namen genoemd.”

“Fraude in het bedrijfsleven is niet altijd een kwestie van kwade wil. Er is dikwijls de economische druk om toch wat overuren in het zwart te kunnen doen”

In het dossier tegen Karel De Gucht trok hij uiteindelijk wel aan het langste eind.

“Klopt. Ik wil De Gucht niet verdedigen, maar dat was eigenlijk een ‘kleinere zaak’. Het ging niet om fraude, het was meer een slimme manier om belastingen te omzeilen. Wanneer iemand in Italië een miljoen euro besteedt waarvan de herkomst onbekend is kan dat een ‘aanwijzing’ van fraude zijn. Dat is juridisch zo bevestigd en zo hebben we ‘in het verlies’ toch ook een stuk gelijk gekregen.”

“Het Hof van Cassatie bevestigde dat het hebben van een vermogen in een ander land van de EU an sich geen aanwijzing van fraude is. Maar het wordt dat wel als de betrokkene hierover geen voldoend antwoord kan of wil geven. En dat is precies het verhaal. De inspecteur mocht de informatie die hij niet kreeg bij de bank gaan halen. Het bleek om een meerwaarde op aandelen te gaan. Dat is geen fraudeverhaal maar een ­ scaaltechnische kwestie. Het Hof van Beroep in Gent heeft geoordeeld dat het vrijgesteld is.”

En daarmee eindigt het verhaal De Gucht op een sisser?

“De Gucht is ook nog een boerderijtje of wijnbedrijf begonnen. Maar hij is een slechte boer want hij boekte verlies dat hij had afgetrokken van zijn Belgische aangifte. Wij vonden dat hij dat maar in Italië moest doen. En dat hebben we in eerste aanleg gewonnen. Dat komt nu voor het Hof van Beroep in Gent. Dat zou nog een kleine troostprijs kunnen zijn (lacht). Nu hebben we het uiteindelijk toch nog over De Gucht.”

Het regeringsvoorstel dat de fiscus vlotter toegang tot onze bankrekening biedt, is dat de aanzet naar een vermogenskadaster?

“Ja. En voor mij mag dat ook. De belastingdruk op arbeid, onze loonlast, is te zwaar en al die informatie is ook gekend. Maar ik pleit zeker niet voor meer belastingen. Als je de belastingdruk vermindert zullen mensen ook liever betalen.” “Bij Agalev waren we voor minder belastingen. En ook voor een verschuiving van belastingen op toegevoegde waarden naar negatieve waarden. Via accijnzen, milieuheffingen, CO2-taks, kilometerheffing.”

U hebt het in uw boek ook over Jean-Marie Dedecker?

“In 2012 kende ik Jean-Marie Dedecker niet persoonlijk, maar hij was zeker geen grote fan van Karel De Gucht. Hij heeft altijd volgehouden dat hij de voorzittersverkiezingen van Open Vld gewonnen heeft, maar de telling verloren. Hij ontdekte een verhaal rond corruptie met overheidsgebouwen, onder meer meer bij het justitiegebouw van Veurne, waar De Gucht mogelijk iets mee te maken had. Een inspecteur van mijn dienst werkte al op dat dossier dus stuurde ik hem naar Dedecker om bijkomende informatie op te halen. Wij hebben dat dossier twee jaar onderzocht en ontrafelden een netwerk van meerwaardeconstructies, via het eiland Man.”

“Dedecker dacht dat niemand zijn klacht ernstig nam en zette er een privé-detective op. De Gucht en zijn andere tegenstanders hebben hem daarmee politiek afgemaakt. De pers maakte buitenproportioneel veel kabaal en wat zeker niet correct is, is dat de procureur van Limburg zich daar mee heeft bemoeid. Hij liet de parlementaire onschendbaarheid van Dedecker opheffen en vervolgde hem. Jean-Marie Dedecker is natuurlijk vrijgesproken, maar het was wel uit met zijn LDD. Pas veel later is hij te weten gekomen dat wij al veel meer wisten dan die detective ooit kon vinden en dat het de staat ook nog 10 miljoen euro heeft opgebracht.”

“Dat men het parket inschakelt om iemand zo aan de schandpaal te nagelen (zucht). Dan heb ik heel andere dossiers gezien hoor. Daaraan zie je hoe onevenwichtig justitie soms werkt. En de pers idem dito.”

De politieke invloeden in bepaalde gerechtelijke arrondissementen?

“Dat is overal zo. Natuurlijk in Veurne minder dan in Gent en Antwerpen. Maar als je werkelijk bij de serieuze fraude terecht komt is het altijd politiek. Niet noodzakelijk het topniveau van de politiek, maar het netwerk van topfunctionarissen en kabinetschefs is te groot. Die worden ook wel eens procureur-generaal, zoals Erwin Dernicourt. (werkte op de beleidscel van minister van Justitie Koen Geens als adjunct- directeur coördinatie rechterlijke orde, nvdr). Of ze worden ook al wel eens zelf minister, zoals Koen Geens. Of ze worden voorzitter van Financien, zoals Hans D’Hondt. Wat toppolitici doen dat kan de burger nog beoordelen tijdens verkiezingen. Maar wat de laag eronder doet, daar heeft helaas niemand controle over.”