Voor de felle en onbevreesde polemist Herwig Leus was hij alsnog een schoonschrijver. Voor de romanschrijver Piet Van Aken (zijn roman “De verraders” is nog steeds leesbaar) begon hij helaas als een letterdief of een afschrijver. De latere hoogleraar Paul De Wispelaere (Brugge, 1928 – Maldegem, 2016) wilde in de letteren in theorie zowel de stem als de anti-stem laten horen. Maar in de werkelijkheid van het harde leven had de man heel lange tenen.
De nog jonge Andreas Van Rompaey ziet Paul De Wispelaere als een bruggenbouwer. De vraag is dan wel welke brug over welke brede of smalle al dan niet stinkende rivier. Is het een brug over de Westerschelde tussen Breskens en Vlissingen? Of een brug over de Schelde ter hoogte van de streek van de zeer epische en krachtige Stijn Streuvels? Of is het een brug over de afgrond tussen het leven en het lezen? Of tussen het zijn en de schijn? Of het nog steeds bestaande ravijn tussen Essen en Roosendaal of het sprookje over de culturele samenwerking tussen het noorden en het zuiden van het literaire domein? Zo verscheen nog onlangs een boek als “Een winter vol verhalen” bij de Nederlandse uitgeverij Balans met “een onweerstaanbare literaire toverdoos” en dit zijn niet mijn woorden, maar de wervende woorden van deze uitgever. En in dit boek met verhalen van 51 schrijvers werden nota bene slechts twee Vlamingen opgenomen, met name Tom Lanoye en Mark Schaevers. Alle andere auteurs zijn noorderlingen van boven de Moerdijk of van boven de Grote Rivieren.
Een makelaar in literatuur
Of was Paul De Wispelaere een bruggenbouwer tussen de leraar en de leerling? Bouwde hij een brug tussen de katholieken en de vrijzinnigen? Of een brug van Brugge naar Antwerpen? Of een brug over de diepe kloof van het feminisme naar het machisme? Of een brug van het oude verleden naar de verre toekomst? Neen, op al deze vragen kon de denkende en schrijvende De Wispelaere geen zinnig antwoord geven. Was hij dan een verteller of een taaltovenaar? Neen, hij was een makelaar in literatuur. Dit wil zeggen: hij kon alles goed opslorpen of opzuigen als een literaire spons. En dit pleit dan weer wel in zijn voordeel: hij hield wel van de dichter Hendrik Marsman en van de Nederlandse voetreiziger en sublieme verteller met een heel eigen idioom, en dat was uiteraard Nescio. Maar over zijn liefde voor deze hoogst originele Nescio staat in dit boek van 245 bladzijden geen woord. Toch wil ik niet al te streng zijn, want dit boek heeft wel degelijk een aantal verdiensten. Dankzij het noeste opgravingswerk in de archieven heeft Andreas Van Rompaey nog eens (bijna) alles opgerakeld en opgegraven. Want de literatuur is een geestelijk domein vol van grote diepe onopgeloste mysteries en kleine monsters.
Met scherpe pen
Een domein vol misverstanden en onbegrip die slechts zelden worden opgehelderd of opgelost. Of een dodelijk domein vol vetes, vijandschappen en twisten. Nog een ander zeer merkwaardig pas verschenen boek van Nico Keuning heeft als titel “Met scherpe pen” (Zutphen: Walburg Pers, 2020) en gaat over rellen en rechtszaken in de Nederlandse literatuur, maar hier geen woord over het plagiaatschandaal van De Wispelaere in de zestiger jaren van de vorige eeuw. Ook hier dus niet de minste belangstelling voor de Vlamingen en hun vergeten of onbelangrijke polemieken of literaire oorlogen. En de levendige en hevige polemieken wijzen hoe dan ook altijd naar de levendigheid van de letteren. Ook de langzame verdwijning van de literaire tijdschriften en periodieken (Kruispunt, Kreatief, Diogenes, Het Wereldtijdschrift, Nieuw Vlaams Tijdschrift, De Vlaamse Gids, De Brakke Hond, maar ook Maatstaf en Raster) zijn trouwens een teken aan de wand. Het zal ons, Vlaamse lezers, leren om wat kritischer te zijn en wat meer na te denken over onze zogenaamde literaire grootheden en alles en allen toch wat te relativeren of met de nodige nuchterheid te bezien. Tenslotte leven we al jaren in een landje waar niet eens een mooi en relevant boekenprogramma op de Vlaamse staatszender mag en kan bestaan.
Hendrik Carette
Andreas Van Rompaey; “Paul De Wispelaere, Bruggenbouwer”; uitgeverij Zorrobooks, 2020; 245 blz. Met foto’s en een exhaustieve bibliografie, prijs: 20 euro.
ISBN 978 946 1680 64 8
