Uncategorized

D’Artagnan

Jan Neckers

De drie beroemdste Fransen ter wereld zijn Napoleone Buonaparte (Frankrijk kocht Corsica van Genua  één jaar voor zijn geboorte),  Jeanne d’Arc en d’Artagnan.

Beroepssoldaat

Een paar weken geleden besteedde “Retour aux sources” van de RTBF een programma aan de historische d’Artagnan. Zijn leven wijkt wel wat af van dat van de held uit de musketierromans van Alexandre Dumas. Een authentiek portret van de man bezitten we niet en we weten niet eens wanneer hij exact geboren is: ergens tussen 1611 en 1615. Zijn familie behoort tot de lagere adel en heeft een landhuis (sindsdien erg vergroot) in Gascogne in het zuidwesten van Frankrijk. Charles de Batz de Castelmore is zijn echte naam en hij is de vierde jongen in een gezin van zeven. Zijn opvoeding is rudimentair: Frans (hij schrijft een spelfout in zijn eigen naam in zijn huwelijksakte), aardrijkskunde, wiskunde, paardrijden en vechten. Soldaat worden is de uitweg voor de meeste jongere zonen in een adellijke familie. Twee oudere broers kiezen ook dat beroep en noemen zich eveneens d’Artagnan naar een dorpje dat tot de bezittingen van hun moeder hoort. De kapitein-luitenant van het regiment musketiers van koning Lodewijk XIII is ene de Tréville en dit verre familielid brengt de d’Artagnans onder in het leger. Onze d’Artagnan begint zijn militaire loopbaan als cadet bij een infanterieregiment dat ook als lijfwacht dienst doet. Hij vecht o.a. tijdens het beleg van Atrecht (en niet in La Rochelle zoals in de roman) waardoor deze prachtige stad verloren gaat voor Henegouwen. Hij is bijna 20 als hij zijn droom realiseert en toetreedt tot de musketiers waar zijn oudere broer Paul ook al dient. Daar ontmoet hij waarschijnlijk tien tot vijftien jaar oudere collega’s als Henri d’Aramitz, Isaac de Porteau en Armand de Sillègue d’Athos die niet lang daarna in een duel sterft. Uiteraard vormt hij nooit een kwartet met Aramis, Porthos en Athos.

Musketiers en hun wangedrag

De musketiers vormen een eliteregiment; ongeveer 300 man sterk. Ze zijn zowel lijfwachten als bereden infanterie. Hun voornaamste wapen is het musket; een lang en zwaar (6 kg) vuurwapen dat accuraat een doel kan treffen tot op 60 meter afstand, soms zelfs tot op 100 meter.  De musketier stijgt af, plant een lange staaf in de grond, legt de loop van het musket in het gevorkte uiteinde, steekt de lont aan en vuurt. De musketiers hebben niet de beste reputatie in Parijs. Door hun adellijke achtergrond kijken ze neer op de gewone burgers en ze veroorzaken geregeld problemen door dronkenschap en bloedige vechtpartijen. D’Artagnan gedraagt zich blijkbaar fatsoenlijk, want zijn naam verschijnt nooit in de vele politierapporten over wangedrag van musketiers. De heren hebben ook een kort lontje en duels zijn schering en inslag. Kardinaal en eerste minister Richelieu heeft duels ten strengste verboden omdat sommige jaren bijna 20 % van de Franse adel echte en vooral ingebeelde smaad wil wreken zodat nogal wat potentiële militairen voor hun tijd sterven. Het is niet zo dat musketiers hun zwaard trekken en erop los gaan. Er gaat een heel ritueel vooraf aan het duel en de duellisten gebruiken een extra lang duelzwaard dat verborgen gesmokkeld wordt naar de plaats van het duel buiten de stadspoorten. De slogan van de musketiers is niet “Een voor allen, allen voor één” maar “Daar waar ze valt, zaait ze de dood” en op hun vaandel zie je een door een mortier afgevuurde bom die inslaat op een stad.

Bevelhebber en dood in Voeren

D’Artagnan is maar een paar jaar musketier als zijn wereld eventjes in elkaar stort. Koning en kardinaal sterven op korte tijd en Lodewijk XIV is maar vijf jaar als hij koning wordt. De opvolger van Richelieu is kardinaal Mazarin en hij ontbindt de musketiers omdat ze te veel kosten. Maar d’Artagnan kan hij best gebruiken. De gewezen musketier wordt een van zijn geheim agenten. D’Artagnan doet dienst als boodschapper, spion en klusjesman bij gevaarlijke en gewelddadige opdrachten. De agenten van Mazarin hebben geen scrupules en gehoorzamen onvoorwaardelijk. De vele oorlogen putten het land uit en de burgerij van Parijs komt in opstand wegens de hoge belastingen. De hoge adel die het groeiende absolutisme van de monarchie beu is, voegt zich bij hen en vier jaar lang wordt Frankrijk verscheurd door een burgeroorlog. Op zeker ogenblik moeten Mazarin en de dan tienjarige koning uit Parijs vluchten. Die vlucht beslist over het verdere leven van d’Artagnan. Hij blijft koning en kardinaal trouw in hun ellende en Lodewijk vergeet dat nooit. D’Artagnan is één van de gasten als de vijftienjarige Lodewijk gekroond wordt. Nog mooier wordt het als de jonge koning het regiment musketiers weer opricht en d’Artagnan als een van de officieren aanstelt. Hij vergezelt de koning bij diens huwelijk met een Spaanse prinses in het zuiden van het land en behoort een jaar lang tot zijn gevolg bij een reis door Frankrijk. Bij de triomfantelijke intrede van de koning in Parijs staat hij piepklein afgebeeld op een tekening. De musketier is al een eind in de veertig als hij een schatrijke adellijke weduwe trouwt. Koning en kardinaal zetten hun handtekening onder het huwelijkscontract. De musketier krijgt twee zonen, maar zijn vrouw is bijzonder jaloers en probeert hem overal te vergezellen. D’Artagnan heeft natuurlijk zoals veel mannen met zijn beroep geregeld galante avonturen beleefd of een bordeel bezocht. Hij is niet zinnens zijn leven te veranderen en doet een beroep op de koning. Die beveelt d’Artagnans vrouw in een beruchte “lettre de cachet” zich terug te trekken op haar domein in Bourgondië en haar man met rust te laten. De koning heeft een speciale opdracht voor de musketier. Zijn schatrijke minister van financiën Fouquet int niet alleen de belastingen, maar roomt die, zoals al zijn voorgangers, ook af voor eigen voordeel. De koning heeft veel geld nodig voor oorlogen en dure hobby’s als de bouw van Versailles, maar hij vreest de invloed en de relaties van zijn minister. D’Artagnan arresteert in een discrete bliksemoperatie Fouquet die niet de tijd krijgt een beroep te doen op zijn vazallen. Drie jaar lang is de musketier zijn strenge maar voorkomende cipier. Dan mag een ander die taak overnemen en d’Artagnan wordt kapitein-luitenant en feitelijke opperbevelhebber van het regiment (de officiële maar altijd afwezige kapitein is de koning zelf of een hoge edelman). De musketiers vergezellen verder de koning tijdens zijn veroveringstochten en vechten in de eerste lijn. In 1667 verovert Lodewijk XIV een deel van het graafschap Vlaanderen en Rijsel wordt ingelijfd bij Frankrijk. D’Artagnan is er een tijdje gouverneur. Zes jaar later begint de koning aan zijn veldtocht tegen de Verenigde Provinciën met het beleg van Maastricht. Een kogel verwondt d’Artagnan zwaar en hij sterft wat later in Moelingen, deelgemeente van Voeren. Dumas maakt hem onsterfelijk; natuurlijk geassisteerd door de 32 acteurs die tot nog toe de rol van d’Artagnan speelden in de films en televisiefeuilletons die over de hele wereld vertoond zijn. In de realiteit heeft d’Artagnan andere avonturen beleefd dan zijn alter ego in de boeken, maar veel minder bewogen is zijn leven niet geweest.

PAL Nieuwsbrief

schrijf je gratis in

Blijf op de hoogte met onze dagelijkse nieuwsbrief




Historicus Jan Neckers is een graag gelezen auteur op PAL NWS en 't Pallieterke. Jan kreeg vooral bekendheid als journalist en producer van historische reeksen bij de openbare omroep. Neem even een stapje terug van de waan van de dag, en ontdek tal van interessante artikels over kunst en geschiedenis.

Plaats een reactie

Delen