Deze column verscheen juli ’20 in Weekblad ‘t Pallieterke, maar blijkt ook vandaag weer actueel. — “De excuses van tien jaar geleden gelden vandaag niet meer,” zegt zwarte actrice Aminata Demba tegen Het Nieuwsblad (23/7). Ze heeft het over een oude aflevering van FC De Kampioenen. De VRT heeft bekend gemaakt dat ze die aflevering niet meer zal vertonen “omdat de neerbuigende opmerkingen over een zwart personage ongepast zijn” en “omdat ze niet meer past bij de tijdsgeest van vandaag.”
De gewraakte aflevering draait rond een Kameroener die werkt voor worstenfabrikant Balthazar Boma. Er worden nogal wat grappen gemaakt die verwijzen naar zijn huidskleur en afkomst. En wat toen kon, kan vandaag niet meer, vindt de VRT.
Karikaturen
“Toen”? Het lijkt wel alsof we het hier over de 19de eeuw hebben. De bewuste aflevering werd gemaakt in 2002. Was dat een ander tijdperk, waarin grote tolerantie voor racisme de norm was?
Ik herinner mij die jaren in elk geval heel anders dan de woordvoerder van de VRT. Twee jaar voor die aflevering van FC De Kampioenen werd de vervolging tegen het Vlaams Blok ingesteld die in 2004 tot een partijverbod zou leiden. In de jaren ’90 was de wet op het racisme verschillende keren aangescherpt. Pers en cultuur waren toen al in de greep van een verstikkende politieke correctheid (het internet stond nog in zijn kinderschoenen en de sociale media waren niet meer dan een futuristisch idee). In 2001 vond in Durban de VN-conferentie plaats tegen het racisme, waar westerse leiders al zo verlamd waren door het idee van blanke schuld dat ze nog nauwelijks weerwerk durfden bieden aan de morele chantage vanwege Afrikaanse dictators als Robert Mugabe.
Was dat het klimaat waarin onverholen racisme geduld werd? Op de webstek van de VRT zelf verscheen een interessante opiniebijdrage van Jasper Lamotte. Hij heeft de aflevering opnieuw bekeken en vastgesteld dat er eigenlijk van racisme geen sprake is. Er worden wel grappen gemaakt die op zichzelf als racistisch kunnen gezien worden, maar ze worden gemaakt door personages die als dom en bevooroordeeld worden voorgesteld. Ze worden trouwens door andere personages op hun plaats gezet. Dieudonné, de zwarte man, komt er eigenlijk nog het best uit van allemaal. Lamotte besluit dat de aflevering niet racistisch is, maar eigenlijk het racisme aan de kaak stelt.
Als er iemand zich zou kunnen beklagen over de aflevering, zelfs over de hele serie, zijn het de Vlamingen. Ze worden in FC De Kampioenen neergezet als karikaturen van “la Flandre profonde”, in de bewuste aflevering ook nog eens als racistische karikaturen.
“Het publiek”
Toen de BBC vorige maand een aflevering van Fawlty Towers (“The Germans”) op de censuurindex plaatste, stelde je precies hetzelfde vast. De geviseerde uitspraken in de betreffende aflevering, die op zichzelf als racistisch kunnen gezien worden, worden er gedaan door personages (Basil en de majoor) die zelf genadeloos belachelijk worden gemaakt. John Cleese noemt de verantwoordelijken van de BBC terecht “laf en ruggengraatloos”.
Net als de VRT nu, stak de BBC zich toen weg achter een verwijzing naar veranderende tijden: “De houding van het publiek is sindsdien significant veranderd.” Is dat zo? Waar komt dat idee toch vandaan?
De houding van “het publiek” is helemaal niet veranderd. “Het publiek” kijkt nog steeds graag naar Fawlty Towers en FC De Kampioenen en stoort zich niet aan aangebrande grappen. Er is alleen iets recent veranderd in de gevoeligheden van de sneeuwvlokjes bij de elite. De “wokeness”, de gekwadrateerde politieke correctheid die komt overgewaaid uit de Angelsaksische wereld, is aan haar invasie van Europa begonnen. En de VRT zou de VRT niet zijn als de omroep geen voortrekker zou zijn van ideologische gemotiveerde censuur.
Blackface
Als er nog een bewijs nodig was voor het verband tussen de censuur van de VRT en The Great Awokening, werd dat enkele dagen later geleverd. Toen raakte bekend dat de VRT nog een andere aflevering heeft geschrapt: die waar Markske zich zwart schminkt om een van de Drie Koningen te spelen in de aflevering “Nennieuwenhoed”. Dat wordt beschouwd als de zonde van “blackface”: een blanke persoon die zijn gezicht zwart maakt is een zwaar vergrijp tegen de Woke-religie. Een oude foto van een verkleedfeestje werd ei zo na het politieke einde van de linkse Canadese premier Trudeau. Het is duidelijk dat de VRT het begrip rechtstreeks en onvertaald heeft overgenomen uit dat discours.
Opvallend is dat eigenlijk niemand schijnt te weten – alweer een aanwijzing hoe onredelijk en religieus het fenomeen is geworden – waarom blackface dan wel zo aanstootgevend zou zijn. Ik heb het zelf ook moeten opzoeken. Blijkbaar heeft het te maken met “black-and-white minstrel shows”, komische dansspektakels die in de 19de eeuw in Amerika populair werden, maar als cultureel verschijnsel al lang zijn verdwenen. Daarin werden zwarte personages vertolkt door blanken die zich opvallend schminkten en zwarte eigenaardigheden nabootsten, wat nu aanstootgevend zou zijn.
Inderdaad, laat het maar even tot u doordringen: zonder het te weten censureren we in 2020 de Vlaamse televisie omwille van vage gelijkenissen met obscure shows van een eeuw geleden uit een ander continent, die niemand jonger dan 90 jaar zich kan herinneren. Racisme bestrijden door blackface te verbieden is een even rationele bezigheid als de toekomst lezen in de ingewanden van vogels of regen opwekken door rond een paal te dansen (de eerste praktijk werd bedreven door Romeinen, waardoor hopelijk mijn racisme over de Indiaanse regendansen een beetje weggemoffeld wordt).
Ik mag een grappig, maar wrang incident niet onvermeld laten. Eind juni plaatste “de fiere Vlaamse meme” (verwant aan Schild & Vrienden) een parodiërend artikel op haar Facebookpagina waarin al werd aangekondigd dat FC De Kampioenen zou worden afgevoerd omwille van de blackface van Markske. Het was een grap, maar ene Brecht Castel, factchecker bij Knack, publiceerde een lang stuk waarin hij, met toevoeging van veel technische details, aantoonde dat dit artikel een vervalsing was en dat die aflevering van De Kampioenen helemaal niet was afgevoerd. Enkele weken later meldden verschillende kranten dat de aflevering écht is afgevoerd: de satire was intussen werkelijkheid geworden.
Hellend vlak
Dat de ‘publieke opinie’ zich keert tegen humor van nog geen twintig jaar geleden, is een leugen, een mythe gepropageerd door een minderheid die daarmee net haar recente radicalisering wil opdringen aan die publieke opinie. Hoe fanatiek die ideologie is, blijkt trouwens uit het geschetste onvermogen om nog spot over racisme te onderscheiden van spot uit racisme.
Het hellende vlak is een veelgebruikte metafoor, maar ze is hier helemaal op haar plaats. Elke dag kunnen we in de Verenigde Staten vaststellen waar een losgeslagen afvoercultuur ten gevolge van een obsessie over racisme toe leidt. Deze week moest nog een museumcurator van San Francisco ontslag nemen omdat hij op een voorstelling van nieuw aangekochte “zwarte” kunst vertelde dat ook nog wel stukken van blanke kunstenaars zullen aangekocht worden. De burgemeester van Chicago heeft vrijdag beslist dat de standbeelden van Christoffel Columbus weg moeten. Aan de filmschool van Californië is een museumstuk gewijd aan John Wayne verwijderd wegens “racistische opmerkingen” van de acteur in een interview van 1971.
Dit gaat niet stoppen bij twee afleveringen van FC De Kampioenen. De VRT heeft zelfs al een heuse commissie opgericht om oudere tv-programma’s te onderzoeken op hun woke-zuiverheid. Het ideologisch censureren van klassieke televisie en film (op oudejaar moeten we niet meer rekenen op het uitzenden van “Gone With the Wind”) is een moderne vorm van boekverbranding.
