Analyse: Een politieke ‘scholenoorlog’ met vooral verliezers

Het politieke stof van de ‘scholenoorlog’ is intussen weer wat neergedaald. Maar het weinig fraaie politieke schouwspel dat de Vlamingen de voorbije dagen te zien kregen lijkt niet voor herhaling vatbaar. Het had overigens veel weg van een “politieke oorlog” die zich afspeelde boven de hoofden van Vlaamse scholieren en leerkrachten.

“De onderwijsministers moesten terug naar de tekentafel”. Met dat ene zinnetje ontketende Premier Alexander De Croo tijdens een overlegcomité een ongeziene politieke tsunami die zowel bij de federale als de Vlaamse regeringspartijen diepe sporen zou nalaten.

De publieke desavouering op het federale niveau van een compromis tussen de regionale onderwijsministers en het werkveld werkte als een rode lap op een stier. Ze schoot onder meer in het verkeerde keelgat van Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts, die zich de voorbije maanden profileerde als fel verdediger van het openhouden van de scholen om leerachterstand te vermijden. Maar ook de PS-minister van Onderwijs Caroline Desir zat zondag zij aan zij naast Weyts.

Politieke tegenstanders van Weyts portretteren hem graag als een wat drammerige en betweterige, maar vooral “onverantwoordelijke” politicus die koste wat het kost en ‘tegen beter weten in’ de scholen wilde openhouden. Een recent artikel in Het Laatste Nieuws over de verluchting in klaslokalen zette dat beeld nog eens in de verf.

Het compromis van de kleuterscholen

Het was een trotse Jan Jambon die na het laatste overlegcomité aankondigde dat hij er in geslaagd was om, ondanks de sluiting van de scholen toch enkele zaken uit de brand te hebben gesleept. Er was immers eerst nog sprake van afstandsonderwijs, de examens zouden kunnen doorgaan, en de kleuterscholen mochten openblijven. Voldoende eten en drinken dus voor zijn partijgenoot Weyts. Finaal blijft daar vandaag nog van over dat examens mogen doorgaan.

Desalniettemin reageerde Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts zowel bijzonder teleurgesteld als emotioneel toen hij het compromis vernam. Hij was teleurgesteld en liet dat ook blijken wat voor spanning zorgde tussen de Vlaamse meerderheidspartijen N-VA en Open Vld. Willem-Frederik Schiltz (Open Vld), reageerde in het Vlaams Parlement als door een wesp gestoken op Weyts uitspraak. De minister had gezegd dat hij niet begreep dat “Ikea mag openblijven ten koste van de kinderen”. Onbetamelijk vond Schiltz.

Overlegcomité last “paaspauze” in

Een en ander veroorzaakte een domino-effect dat vooral de Vlaamse Regering onder hoogspanning zette. Nauwelijks was de beslissing over de scholen bekend gemaakt of de socialistische onderwijsvakbond ACOD kondigde al een staking aan. Onder het motto, iedereen gelijk voor de wet. Dat dit scenario wellicht klaar lag in de vakbondsschuif en dat meester Frank hier wellicht van af wist was geen verrassing. Toch voelde de N-VA top de bui toen nog niet hangen.

Socialistische vakbond ACOD wil staken, Christelijk Onderwijzersverbond reageert boos

Vlak na de stakingsaankondiging woensdagavond lanceerde ook het Christelijk Onderwijzersverbond (COV) een persmededeling. Daarin schieten ze met scherp op “de federale regering die zijn verantwoordelijkheid niet genomen heeft”. Volgens de COV liet men het “economisch belang primeren op de veiligheid van het personeel in kleuteronderwijs”. Een sneer naar het compromis dat Jambon verdedigd had maar dat door Weyts zelf niet op veel enthousiasme is onthaald.

“Onaanvaardbaar en bovendien zorgt het voor verdeeldheid in het onderwijs”, zo klonk het. “Er komt terecht een storm van protest vanuit het kleuteronderwijs. Er is onvoldoende erkenning voor de hachelijke situatie waarin zij moeten werken. Het maakt ons dan ook behoorlijk boos.”

Het politiek compromis waarbij de kleuterscholen mogen openblijven keert dus al enkele uren na de bekendmaking als een boemerang terug in het gezicht van de N-VA. De ‘troostprijs’ voor N-VA minister van Onderwijs viel bij Weyts al op een koude steen. ‘Meester’ Frank Vandenbroucke duwde het spreekwoordelijke mes nog even dieper in de wonde en kaatste de bal terug. Hij wees Weyts er op dat Jambon als minister-president in het overlegcomité nochtans stevig gepleit had om onder meer die Ikeawinkels toch open te houden.

Oorspronkelijk lag een scenario klaar dat de niet-essentiële winkels volledig zouden sluiten. Jambon is er inderdaad in geslaagd om die toch open te houden maar wel mits reservatie en met een limiet van 50 bezoekers in grote winkels. Maar door Weyts ongelukkige reactie kon de partij zelfs dat compromis niet als een mini-overwinning claimen. Ook de zelfstandigenorganisaties zagen vooral veel verwarring in dat scenario.

Weyts moet noodgedwongen bijsturen

Het Laatste Nieuws zette de ‘Ikea-uitspraak’ van Weyts nog eens in de verf. “Een belediging van onze 4.000 werknemers”, noemde IKEA-woordvoerster Colombine Nicolay het.

Ben Weyts stuurde woensdagavond zijn communicatie bij en toonde veel begrip voor de oproep aan de ouders om, indien mogelijk, zoveel mogelijk hun kleuters thuis zouden houden. In Weyts redenering was dat om op die manier ouders die niet in die mogelijkheid waren hun kleuters thuis te houden alsnog naar school te kunnen sturen. Maar de nuance van zijn houding ging verloren in de perceptie.

Dat Weyts zondagavond, tijdens een speciaal bijeengeroepen persconferentie, samen met de onderwijsministers van de andere gemeenschappen nog een vurig pleidooi hield en maatregelen had aangekondigd om de scholen alsnog open te houden maakte de situatie er alleen maar vervelender op.

Weyts: “Ikea open en school dicht, ik begrijp dat niet”

Door het compromis over de kleuterscholen, in de schoot van het overlegcomité, zelf te bekritiseren plaatste Weyts zichzelf maar ook zijn partij in een zwakke positie. Want de Vlaamse Regering kon dat moeizaam afgedwongen federale compromis moeilijk zelf terugschroeven. De enige mogelijkheid die restte is dus de opening van de kleuterscholen als een ‘mogelijkheid’ te behouden, maar geen verplichting.

Een groot deel van het onderwijsveld schaarde zich intussen achter de eis van de vakbonden om kleuters zo veel mogelijk thuis op te vangen en de scholen te sluiten. “Waar besmettingen zijn of tekort aan personeel en waar er geen veilig onderwijs kan gegarandeerd worden, moeten voor het COV schoolbesturen de verantwoordelijkheid krijgen om de kleuterscholen onmiddellijk sluiten”, zo klonk het eerder bij COV.

Stef Wauters (VTM): “Jambon maakt de ‘soap’ compleet en legt de beslissing bij de scholen zelf”

Die positie verdedigde Jan Jambon ’s donderdagavond, bij VTM Nieuws. “Wij hebben tijdens de onderhandelingen gezegd, het kan opengaan, het moet niet. We verplichten dat niet. Daarna is het aan het werkveld om te kijken: gaan we met die mogelijkheid om of niet?”, zo verklaarde Jambon voor de camera’s. Dat leverde hem het verwijt op dat hij zo de beslissing tot sluiting tot op het niveau van de scholen legde. Maar strikt juridisch had hij geen andere keuze.

Ook VTM deed weinig moeite om een en ander te nuanceren en noemde de communicatie over de “paaspauze” in het onderwijs een “trieste soap”. Zo kwam vooral N-VA in de vuurlinie te liggen na de communicatie van het overlegcomité waar op zich ook wel wat vragen over te stellen zijn.

Stef Wauters deed er tijdens het journaal van zeven zeven uur nog een schepje bovenop. “Kunnen kleuters volgende week wel of niet naar school?”, vroeg hij zich af. “Minister-president Jambon maakt de ‘soap’ compleet en legt de beslissing nu bij de kleuterscholen zelf”.

Een VTM-journaliste wijst er Jambon op dat het “bang afwachten voor veel ouders” betekent. Jambon probeert zich nog te verdedigen: “We zijn nog niet maandag, dat is nog wel enkele dagen. Gisteren is gezegd: kleuterscholen kunnen openblijven. Nu wordt lokaal bekeken of dat effectief toepasbaar is.”

Maar de journaliste dringt aan: “Ouders hebben dus nog tijd genoeg om een oplossing te zoeken indien nodig?” Jambon, intussen zichtbaar geïrriteerd, repliceert dat niet enkel ouders in de coronacrisis oplossingen moeten zoeken: “Ook de winkeliers moeten oplossingen zoeken, de niet-medische contactberoepen… Wij hadden ook liever gehad dat we al terug in het normale waren. Dat gaat komen als de vaccinaties gebeurd zijn.”

VTM-reporter tegen schooldirecteur: “Een beetje meer duidelijkheid zou wel mogen hé”

In het journaal verklaar Geert Mallems directeur van de Sint-Bavobasischool in Gent dat zijn school sluit: “Als dat zo is, wij gaan dicht. We kunnen het niet maken ten opzichte van de kleuterjuffen, uit respect voor het werk dat ze doen.” Mallems is ook lokaal politicus en zetelt namens de CD&V als gemeenteraadslid in Lochristi.

“Een beetje meer duidelijkheid zou wel mogen hé?”, zo geeft de VTM-reporter meteen een voorzetje aan Mallems. “Ik denk moesten al die mensen hier op het werkveld komen, dat er dan al lang een andere en een duidelijke beslissing was geweest? ”

Veel onduidelijkheid bij ouders en bij scholen is de slotconclusie. Dat bevestigt ook Joke Vermeersch.“Mijn man en ik, wij werken allebei, dus het is zeer kort dag”, maar in het algemeen tonen de ouders wel begrip voor de omstandigheden. Dat laatste tot zichtbare verbazing van Stef Wauters, die opmerkt dat veel mensen ‘blijkbaar begrip’ hebben.

“Maar het begrip raakt op een bepaald moment ook op, want dit is toch een pijnlijk verhaal geworden”, klinkt het bij Wauters die overschakelt naar Hannelore Simoens die aan het Martelarenplein na een hele dag aandringen toch Ben Weyts bij zich heeft gekregen. “Hij reageert al en dat is al iets”, zegt ze, “want we hebben al een hele dag om een reactie gevraagd en een neen gekregen”, klinkt het verongelijkt. Maar Weyts bedacht zich, volgens Simoens “omdat hij beseft dat veel ouders en scholen nu echt naar die duidelijkheid snakken”.

Gemeenschapsonderwijs (GO!) kondigt sluiting àlle kleuterscholen aan

Weyts zat in de vooravond zelf samen met de verschillende onderwijskoepels. Hij krijgt bij VTM de vraag of hij begrijpt dat dit voor veel ouders en scholen verwarrend is. “Ik kan het ook alleen maar vragen, ik kan niemand het mes op de keel zetten en ga geen juridische discussies voeren. Ik kan alleen maar vragen aan de kleuterscholen dat ze die mogelijkheid gebruiken. En dat ze als dat niet lukt lokale opvang voorzien.”

Tegelijk vraagt Weyts opnieuw begrip aan de ouders en hoopt hij dat ze solidariteit aan de dag leggen en indien mogelijk hun kinderen thuis houden. Communicatief een moeilijk verhaal. Het Gemeenschapsonderwijs (GO!) verstuurt iets na acht uur een persbericht met de melding dat het in overleg met zijn scholengroepen al zijn kleuterscholen volgende week zal sluiten. De oproep van Weyts om noodopvang te voorzien krijgt wel een positief antwoord.

De beslissing is genomen “omwille van de vele vragen naar duidelijkheid en vooral vanuit de grote bezorgdheid om zijn personeel”. Voor leraren betekent dit geen extra week vakantie, klinkt het.

Ook Katholiek Onderwijs Vlaanderen adviseert donderdag sluiting kleuterscholen

De raad van bestuur van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen kondigt in tegenstelling tot het GO! niet meteen een sluiting aan. Wel  ‘adviseert’ het KOV haar kleuter- en basisscholen om volgende week ook de lessen in het kleuteronderwijs te schorsen.

“We worden geconfronteerd met een lawine van vragen, twijfels en frustraties. Scholen maken eigen keuzes, maar verwachten wel duidelijk advies”, zegt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen. “Na overleg met onze schooldirecteurs adviseren we onze basisscholen om ook de lessen in het kleuteronderwijs te schorsen, maar tegelijk zo goed mogelijk opvang te organiseren uit solidariteit met de rest van de samenleving. Die beslissing nemen we met de grootste zorg voor onze leerlingen, onze personeelsleden en ook de ouders die met moeilijke omstandigheden worden geconfronteerd.”

Ondertussen gaven heel wat secundaire scholen al aan dat ze bereid zijn volgende week digitale ondersteunende activiteiten te organiseren. Dat zijn geen lessen; leerlingen kunnen er dus vrijwillig van gebruikmaken, luidt het nog.

“Verschillende Antwerpse stedelijke kleuterscholen in quarantaine”

Ook in stedelijke kleuterscholen in Antwerpen, waar tot op het laatste moment aan ouders is aangekondigd dat de kleuterscholen openbleven, is men finaal vandaag overstag gegaan. Ouders kregen er woensdag een brief waarin stond: “Onze kleuterschool is wel open, maar gezien de ernst van de situatie vragen we jullie medewerking om de kleuters zoveel mogelijk thuis te houden.”

Maar donderdagochtend kwam alweer een nieuwe boodschap. ” We hebben juist bevestiging gekregen van onze organisatie dat onze school volgende week sluit. We voorzien opvang voor kleuters waarvan ouders op locatie moeten werken. Wij beseffen dat het voor jullie zeer moeilijk is, maar we mogen de problemen niet onderkennen. Meer en meer kleuterscholen worden getroffen door covid. Er zijn reeds verschillende kleuterscholen in quarantaine.”

Hoewel in analyses in mainstreammedia de zwarte piet steevast bij Weyts en zijn partij wordt gelegd, lijkt de realiteit iets genuanceerder. Handig gecommuniceerd was het zeker niet. Maar het machtsspel tussen federale en Vlaamse overheid, over de hoofden van ouders, kinderen en kleuters, op een crisismoment zoals vandaag kent helaas alleen maar verliezers.