Democratie zoekt draagvlak

John Croughs is papa van twee en schrijft geëngageerd over alles wat de samenleving vorm geeft. In deze vrije tribune onderzoekt hij of er nog een draagvlak bestaat voor de Belgische democratie.

Naar aanleiding van de regeringsvorming die haaks stond op het Vlaams gedeelte van de federale verkiezingsuitslag, zag de coalitie der verliezers zich genoodzaakt hun antidemocratische demarche te compenseren met een symboolgebaar. Een commissie voor ‘democratische vernieuwing en burgerschap’ werd prompt opgericht en zal de burgers wat zand in de ogen moeten strooien.

Over die commissie, voorgezeten door Ecolo-Groen en ook best wel wat NVA’ers en VB’ers bevattend, vernemen we praktisch niets. Op de website van de senaat staan de ingediende resoluties opgelijst. Een snelle blik leert dat de commissie zich vooral bezighoudt met ‘politiek correct burgerschap’ en met het verzuipen van het democratiedebat in een zee van wolligheid.

De vinger op de democratische wonde

Ons land is een democratie en wordt als dusdanig legitiem georganiseerd. Dat staat buiten kijf. Toch is er een steeds groter wordende discrepantie tussen het democratisch draagvlak en het wetgevend en uitvoerend beleid.

Om te beginnen is de cruciale barrière tussen beide beleidsniveaus quasi onbestaande. Hoewel men ons doet geloven dat dit een recent fenomeen is, heerst de particratie hier al decennialang. In het parlement zetelen partijafgevaardigden die één voor één meer begaan zijn met de partijbelangen en hun eigen carrièreplanning dan met de belangen van het volk dat ze zogezegd vertegenwoordigen. Politieke partijen hebben het volledige monopolie over het parlement. Dat is zoals de voltallige jury in een correctionele rechtszaak zou bestaan uit medewerkers van de aanklager en de verdediging.

Toch is de particratie nu sterker dan ooit. Dat komt mijns inziens door de versnippering van het politieke speelveld. Het aantal afgevaardigde parlementariërs is per partij minder omvangrijk, waardoor een tegenstem al gauw een significant politiek gevolg kan hebben. Een andere reden is de mediatisering van de politiek. Een dissident parlementair veroorzaakt in geen tijd imagoschade voor zijn partij.

Links en elk door links geclaimd thema is ‘politiek correct’

Het grote aanbod aan partijen is nochtans een zegen voor de democratie. De partijen kunnen zich unieker profileren en de burger kan genuanceerder en vooral gerichter kiezen. Tot daar de theorie. In de politieke praktijk kunnen alle partijen worden teruggebracht tot twee tegengestelde fracties: links en rechts. De hedendaagse tweedeling is weliswaar niet meer gesitueerd op de sociaaleconomisch breuklijn. De kampen worden verdeeld op basis van politieke correctheid. Links en elk door links geclaimd thema is ‘politiek correct’. Bijgevolg is rechts en alles waar rechts voor staat ‘politiek incorrect’. Simple comme bonjour.

Daarom dat liberalen, socialisten, groenen én christendemocraten zo makkelijk een coalitie kunnen vormen. Het lijkt zelfs dat zo’n brede ‘kakofoniecoalitie’ beter functioneert dan een partijgenootschap waarvan de programma’s op enkele punten en komma’s na inwisselbaar zijn. Waarschijnlijk omdat gelijkaardige partijen strijden om hetzelfde beperkte kiespubliek.

De Belgische dubbeldemocratie versterkt de vorming van monstercoalities, waardoor steeds regeringen kunnen worden gevormd met slechts een beperkt Vlaams draagvlak.

Samenvallende legislaturen

In een particratie is het belangrijk dat de wetgevende en uitvoerende macht goed op elkaar afgestemd zijn. Een gelijklopende legislatuur is daar alvast een belangrijk instrument voor. De partij stelt haar programma samen, de kandidaat parlementariërs en dito regeringsleden worden op dezelfde kieslijst gedropt en trekken samen op campagne.

Tijdens de regeringsonderhandelingen wordt elk zwaargewicht uit de partij betrokken, waarna de zitjes in regering en parlement verdeeld worden over diezelfde partijkanjers. Parlement en regering vangen simultaan hun ambtstermijn aan en buigen zich over een regeerakkoord dat elk regerings- én parlementslid van de beleidspartijen mee tot stand heeft gebracht.

Het is me een raadsel waarom politicologen en journalisten hardnekkig verwachten dat eens een diehard-partijlid met een ambitieuze carrièreplanning plaatsneemt in een lederen parlementszetel, hij of zij zich van de partij distantieert om de belangen van de volatiele kiezers te behartigen.

Elke macht haar eigen verkiezing

Waarom onderscheiden we deze twee afzonderlijke machten niet beter en beoordelen we beiden op hun verantwoordelijkheden en merites? Het parlement op haar controlerende en wetgevende functie. Op haar vertegenwoordiging ván en verantwoording áán het volk. De regering simpelweg op haar beleid vóór het volk.

Hoe erkennen we beider belang voor de samenleving beter dan voor elk instituut afzonderlijk een verkiezing te houden? Nu trekken we elke vier jaar naar de stembus zogezegd om het parlement samen te stellen, maar in de praktijk kiezen we een beleid. De hele organisatie van de verkiezingen en de aanloop ernaartoe is gericht op regeringsdeelname.

Coalities gekneed door de kiezer

Los van de parlementaire ambtstermijn kan de burger uit een lijst met kandidaat regeringspartijen zijn keuze maken voor deelname aan het beleid. Een beleid wordt bepaald door politieke partijen, waarvan de ministers slechts vertegenwoordiger zijn. Het heeft dan ook geen democratisch nut om op kandidaten te stemmen, daar de regeringssamenstelling nog steeds een strategische afweging van de deelnemende partijen moet zijn.

Om de coalitievorming meer in handen van de kiezer te leggen en zo een groter draagvlak voor het beleid te creëren, moet de politieke strategie van de machtspartijen ingeperkt worden.

Dit kan makkelijk! Door elk kiezer op twee verschillende partijen te laten stemmen, wordt het voor de verliezende partijen veel moeilijker om via een monstercoalitie alsnog de macht te grijpen.

Stabiliteit is geen democratisch principe

Een nadeel van afzonderlijke verkiezingen, afzonderlijke legislaturen en dubbele stemkeuze bij de beleidsverkiezing, is een gebrek aan stabiliteit. Het is namelijk mogelijk dat de meerderheid van de regering tegengesteld is aan die van het parlement. Dus dat de oppositie sterker vertegenwoordigd is in het parlement dan de regeringspartijen.

Dit kan ervoor zorgen dat de regering deels wordt lamgelegd door het parlement. In het ergste geval zal de regering haar ontslag moeten indienen en zal de kiezer opnieuw naar de stembus moeten. Tegelijk zorgt dit ervoor dat de regering het parlement (en dus het volk) meer moet respecteren, ergo betrekken bij het beleid.

Maatregelen in de brede marge

Hoe meer het parlement als een autonoom en regulerend instituut fungeert, hoe stabieler het beleid is. Daarom zijn alle hervormingen in het democratisch systeem die de particratie tegengaan welkom.

De lijstvorming is bijvoorbeeld een kleiner, doch relevant onderdeel in een allesomvattende hervorming van het kiessysteem. Zoals reeds aangehaald moet de regeringsverkiezing gebaseerd zijn op een partijstem. Om de partijmacht over de parlementaire fractie te breken, moet er een absolute scheiding zijn tussen beide machten en dus ook tussen beide verkiezingen. Zetelende parlementsleden kunnen daarom geen ministerfunctie uitoefenen en vice versa.

Voor de parlementsverkiezing is het enkel mogelijk om op kandidaten te stemmen en niet op partijen. Partijen zijn namelijk geen volksvertegenwoordigers en kunnen op die manier minder invloed uitoefenen op de samenstelling van de kamer van volksvertegenwoordigers.

Een laatste democratische verbetering betreft de stemkeuze van de burgers. In het parlement heeft elk parlementslid de mogelijkheid en macht om het leven van elk burger te beïnvloeden. Niet enkel van de burgers uit een kieskring. Het is dan ook de democratische evidentie zelve dat elk burger kan stemmen op elke kandidaat volksvertegenwoordiger.

Ik kijk alvast uit naar de volgende verkiezingsdag. Het feest van de democratie!