Moederlandsliefde

Een van de beroemdste Marx-citaten luidt “de arbeider heeft geen vaderland”. Als hij de échte geschiedenis met een open geest had bestudeerd, al was het alleen maar de toen nog recente geschiedenis van Napoleon, dan zou hij hebben gezien hoe idioot die bewering was. Als de marxistische visie zelfs maar half juist was, dan zou Napoleon bij zijn veldtocht in Rusland als een bevrijder zijn onthaald.

In zijn radioreeks verbaast Johan Op de Beeck zich daarover. Hoe kon een leger dat voor een groot deel uit lijfeigenen bestond, vechten tegen Napoleon, die hen de idealen van de Verlichting bracht. (U weet wel, vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid of de dood, zoals de volledige leuze luidde) Ik laat zijn veel te positieve beschrijving van Napoleon en de erfenis van de Franse Revolutie voor zijn rekening, maar de vraag lijkt pertinent. Het antwoord is eenvoudig: omdat de lijfeigenen, de vrije boeren, de toen nog zeer kleine middenklasse en de machtige aristocratie zich ondanks alles met elkaar verbonden voelden door hun liefde voor Moedertje Rusland. Ondanks de schrijnende sociale tegenstellingen hadden zij wel degelijk een vaderland. Zij deserteerden niet en zij liepen niet over naar de Fransen. Zij hadden misschien niet eens een lapje land voor zichzelf, maar zij hadden wel een vaderland, hoewel de Russen dat rodina noemen, moederland.

Men kan dat betreuren of toejuichen, maar het was – en is – wel de realiteit. Een realiteit die Marx hardnekkig probeerde te ontkennen. Pas toen Napoleon verslagen was en het vaderland was gered, staken de sociale tegenstellingen en de onvrede over het autoritaire bewind van de tsaar weer de kop op, met als voorlopige hoogtepunt de Decemberopstand van 1825, die overigens werd geleid door verlicht denkende aristocraten en officieren.

Vaderlandsliefde is geen constructie van snode kapitalisten en bourgeois om de arbeidersklasse te verdelen. Echte naties – er zijn ook kunstmatige, onechte naties, zoals België en de Sowjetunie – zijn in de loop der eeuwen historisch gegroeid. Met een flink leger kan men een imperium uitbouwen. Maar als dat leger wordt verslagen, of als de heersende elites hun greep op de macht verliezen, dan vallen zulke imperia uiteen als stof in de wind van de geschiedenis. Een natie groeit echter organisch, zoals een boom, doorheen eeuwen en soms zelfs millennia. En die groei begon toen de eerste stammen en later de stadsstaten zich tot grotere gehelen aaneensloten, lang voor kapitalisme, banken of fabrieken zelfs maar als ideeën bestonden. Marx wilde niet voor niets het verleden afschaffen. Het paste niet in zijn theorieën.