Marx en Darwin

The Science of Power van de Britse auteur Benjamin Kidd werd postuum gepubliceerd in 1918. Het behandelt de invloed van het darwinisme op het westerse denken;

Kidd schreef onder meer: “De greep die de theorieën van [Darwins] Origin of Species op het gedachtengoed van de brede massa in het Westen verwierf, is een van de opmerkelijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de menselijke geest[…] Door de hele samenleving heen werd een welhaast onvoorstelbare invloed toegekend aan de machtsdoctrine als basis van wettelijk gezag […] De westerse mens had eeuwenlang geworsteld met de idealen van een religie van onderschikking en verzaking die uit het verleden tot hem kwamen. Eeuwenlang werd hij haast onverdraaglijk lastig gevallen met idealen over de wereld die hem door de christelijke kerken werden voorbehouden […] Maar hier kwam een beeld van het bestaan dat de in hem levende erfenis uit vroeger eeuwen tot in de grond beroerde […] Dit was de wereld die heersers begrepen. Het heidense hart van het Westen juichte inwendig van atavistische vreugde.”

Ik gebruikte dit citaat al eerder in mijn artikel “De grote darwinistische oorlog” over het sociaal-darwinisme en zijn rol bij het uitbreken en ontaarden van de Eerste Wereldoorlog. In deze context, in verband met het marxisme, zou ik daar nog aan toevoegen dat dit niet alleen “de wereld was die heersers begrepen”, maar ook en vooral “de wereld die de marxistische revolutionairen begrepen”, de theoretici in de negentiende eeuw evengoed als àlle marxisten, zonder uitzondering, die de twintigste eeuw de staatsmacht in handen kregen en die theorieën in praktijk brachten, van Lenin als eerste tot Pol Pot als voorlopig laatste. Voorlopig, want het marxisme is volop bezig aan zijn “Great Return”.

Darwin, meid voor alle werk

Marx was niet de enige die dacht dat het darwinisme zijn theorieën zou ondersteunen. Heel veel politieke en maatschappelijke groepen in de negentiende eeuw probeerden de evolutietheorie voor hun eigen doeleinden te gebruiken. De aristocraten die de Franse Revolutie hadden overleefd – en buiten Frankrijk waren dat er nog héél veel – begonnen zichzelf te zien als de overwinnaars van een eeuwenoud natuurlijk selectiemechanisme. Dank zij de “survival of the fittest” stonden zij in vele landen – maar bijvoorbeeld niet in de Verenigde Staten! – nog steeds aan de top van de machtshiërarchie. De lagere klassen waren de verliezers.

Ze hadden pech gehad en ze moesten niet jammeren. Dat was niet wreed, dat was gewoon wetenschappelijk. Dat beweerden ze toch. De nieuwe, opkomende klasse van de bourgeoisie, waarbij ook, maar niet uitsluitend, de elites uit de “kapitalistische” wereld van het bankwezen en de industrie hoorden, omarmden het darwinisme ook, maar uiteraard om andere redenen. Zij beschouwden de aristocraten als de dinosaurussen van de geschiedenis. Zij waren ooit ongelooflijk sterke en machtige heersers geweest, maar hun tijdperk liep ten einde en nu was het de beurt aan anderen. Zijzelf dus. Net zoals de zoogdieren de opvolgers waren – natuurlijk niet de nakomelingen – van de dinosaurussen. De Franse Revolutie leek heel aardig in dat plaatje te passen. Alleen werd de natuurlijke evolutie een beetje bespoedigd met behulp van guillotines, kanonvuur en een genocidetje in de Vendée. Een kleintje maar. Anders dan de mythe ons wil doen geloven, waren de Franse Revolutie en de daaropvolgende Grande Terreur niet het werk van de armen in de steden die geen brood meer konden kopen of van boeren die door hoge pachtgelden en mislukte oogsten dreigden te verhongeren.

Die stakkers leverden hoogstens het kanonnenvlees. De echte drijvende kracht achter de Revolutie en de Terreur was de opkomende bourgeoisie, die de machtsposities van de aristocratie en de kerk wilde overnemen. Dat mechanisme had Marx wel goed gezien. Zoals een koe soms een haas vangt, en een kapotte klok twee keer per etmaal de juiste tijd aanwijst. Perregaux en Delessert, die de wapens uitdeelden waarmee de Bastille werd bestormd, waren bankiers Danton, Robespierre en Hébert waren advocaten. Saint-Just had rechten gestudeerd. Geen wonder dat het eindigde met het bloedbad van La Grande Terreur…  Dat patroon zou zich in de negentiende eeuw herhalen. De grondleggers van het marxisme waren allemaal dikke bourgeois, inclusief Marx zelf, Engels en Lenin. In hun verwrongen, egocentrische interpretatie van het darwinisme – die door Darwin zelf herhaaldelijk werd afgewezen – kwam het niet op een paar honderdduizend doden aan.

Survival of the fittest

Of dat nu edelen waren die op de guillotine werden onthoofd, katholieke koningsgezinden in de Vendée of de mensen die gesteriliseerd moesten worden in het kader van de eugenetische programma’s die in de negentiende eeuw zo populair waren.. Tja, dat was nu eenmaal de “survival of the fittest”. Die groepen waren, net zoals de dinosaurussen, toch tot uitsterven gedoemd, nietwaar? Het werd wat moeilijker toen de revolutionairen elkaar begonnen te onthoofden. Ook een patroon dat zich onder het marxisme zou herhalen, met de zuiveringen van Stalin en Mao’s Culturele Revolutie als bekendste dieptepunten. De marxisten zouden die barbaarse interpretatie van de evolutieleer impliciet als rechtvaardigingsgrond gebruiken voor hun miljoenvoudige massamoorden, dit keer vanuit de visie dat niet de bourgeoisie de macht van de oude aristocratische dinosaurussen moest overnemen, maar het proletariaat van arbeiders en boeren.

Zij waren zogezegd de sterksten die moesten overleven en de anderen… ach, die waren toch tot uitsterven gedoemd. Was het dan zo erg dat natuurlijke proces een beetje te versnellen met concentratiekampen, uithongering en executiepeletons?