Friedrich Engels als profeet

Het darwinisme was in vele opzichten volkomen onverzoenbaar met de marxistische utopie, maar naast de antichristelijke springstof zat er nog een element in dat heel goed bruikbaar was in de revolutionaire strijd: het idee dat “the survival of the fittest” een vrijbrief was om alle morele regels, alle remmingen en alle religieuze principes overboord te gooien. Die waren zogezegd onnatuurlijk. Zij waren alleen maar een hinderpaal voor verdere evolutie… of revolutie.

In de meedogenloze strijd voor “the survival of the fittest” telde alleen het recht van de sterkste. Alleen de sterkste kon en moest overleven. De zwaksten moesten sterven en als zij dat niet vlug genoeg deden, mochten zij gedood worden. Nee, moésten zij gedood worden. Deze mentaliteit versterkte niet alleen het brute machtsdenken van de marxisten.

Ze verziekte ook het denken van een groot deel van de leidende elites in Europa en het is één van de verre oorzaken van de nutteloze bloedbaden van de Eerste Wereldoorlog en van het mentale onvermogen en zelfs de onwil van de strijdende regeringen om een compromisvrede te aanvaarden vóór hun naties volledig waren leeggebloed en hun dynastieën door eigen onderdanen werden uitgespuwd. En één van de gevolgen daarvan was dat het communisme, dat na 1905 in Rusland over zijn hoogtepunt leek te zijn, door de verschrikkingen van die oorlog weer vers bloed kreeg – bijna letterlijk -en tenslotte sterk genoeg werd om een geslaagde staatsgreep te plegen tegen de regering-Kerensky.

Ik heb er al eerder op gewezen dat niet één van Marx’ voorspellingen is uitgekomen. Maar zijn kompaan en financier Friedrich Engels u weet wel, de erfgenaam van schatrijke fabrieksbazen – schreef in 1887 wel een visionaire tekst die bijna woord voor woord bewaarheid werd: “Er is voor Pruisen-Duitsland geen andere oorlog meer mogelijk dan een wereldoorlog. En dit zou een wereldoorlog zijn van een nooit eerder geziene omvang en een intensiteit. Acht tot tien miljoen soldaten zullen elkaar wurgen.

Catastrofale gevolgen

Alle verwoestingen van de Dertigjarige Oorlog zouden geconcentreerd worden in drie of vier jaar en zich uitstrekken over het hele continent: hongersnoden, epidemieën, wijd verspreide wanorde in de legers zowel als bij de volksmassa’s… allemaal veroorzaakt door bittere ellende en onze koortsachtige, kunstmatige handelsactiviteiten en het kredietsysteem; dit zal allemaal eindigen in een algemeen bankroet van de oude staten en van hun traditionele wijsheden over de kunst van het regeren, in die mate zelfs, dat dozijnen kronen over de straatstenen zullen rollen zonder dat iemand ze nog wil oprapen; het is absoluut onmogelijk te voorspellen hoe dat allemaal zal eindigen en wie als overwinnaar uit de strijd tevoorschijn zal komen. Alleen één resultaat zal daar zonder enige twijfel uit volgen: een algemene uitputting en het ontstaan van de beginvoorwaarden voor de uiteindelijk overwinning van de werkende klasse.”

Het is een griezelig nauwkeurige profetie over het verloop van de Eerste Wereldoorlog en de verschrikkelijke psychologische en maatschappelijke gevolgen in de onmiddellijke nasleep ervan. Naar alle redelijke criteria van verificatie was dit een correcte voorspelling. De drie keizerskronen die door de straten rolden – figuurlijk natuurlijk – waren die van Duitsland, Rusland en Oostenrijk-Hongarije. Merk terloops de haat en de verachting op van marxisten voor een nuttige en onmisbare activiteit als handel. Behalve op één punt zat Engels er gelukkig naast: in de meeste landen werd de naoorlogse crisis tamelijk snel overwonnen, en dat ondanks de epidemie van Spaanse griep die 1918 en 1919 nog meer slachtoffers maakte dan de wereldoorlog zelf. Er kwamen hervormingen, zoals het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen, in Nederland bijvoorbeeld al in 1917, in Groot-Brittannië in 1918, in België in 1921. De sociaaldemocraten werden daardoor een belangrijke  machtsfactor. Maar nergens volgde de  algemene ineenstorting van het kapitalisme die Marx en Engels hadden voorspeld en gehoopt.

Communistische revoltes neergeslagen

Eind 1920 waren alle communistische revoltes neergeslagen. De Radenrepubliek in de Hongarije en de Sowjetrepubliek Beieren werden snel, efficiënt en meedogenloos opgeruimd. Finland kon een machtsgreep van de bolsjewieken op het nippertje voorkomen en zich als onafhankelijke staat losrukken uit het Russische imperium, dat zichzelf in een verschrikkelijke burgeroorlog verscheurde. Polen, nog maar pas uit zijn as herrezen, had een invasie van het Rode Leger afgeslagen. In beide landen moesten de bolsjewieken vluchten, of ze werden geëxecuteerd of in de gevangenis gegooid. De enige taal die zij begrepen. Opnieuw een ironisch historisch feit: de enige Poolse bolsjewieken die het tenslotte overleefden, waren degenen die toen in Poolse gevangenissen zaten. De anderen waren naar de Sowjetunie gevlucht en werden later door Stalin geëxecuteerd. De Baltische landen werden na een bloedige strijd onafhankelijk en ze werden niet communistisch.

Dat waren triomfen van het soort heldhaftig nationalisme waar Marx en Engels nooit in hadden willen geloven. Ook in Duitsland kon de Weimarrepubliek voor een terugkeer tot de normaliteit zorgen, al waren de wonden zeer diep en zou dat herstel slechts tijdelijk blijken te zijn. Alleen in het Russische rijk bleek de Engels’ profetie ook op langere termijn volledig te kloppen. De prille onafhankelijkheid van Oekraïne werd in bloed gesmoord en Rusland begon onder het terreurbewind van Lenin aan zijn “descente aux enfers”, die 71 jaar zou duren en tientallen miljoen mensenlevens zou kosten. Maar dat bedoelde Engels waarschijnlijk met zijn “uiteindelijke overwinning van de werkende klasse.”