Machiavelli’s kanaal

Of het Istanboelkanaal er ooit komt is een open vraag, maar feit is dat de geest van Machiavelli nooit veraf was toen het plan op Erdogans tekentafel belandde. Los van een rits praktisch-economische argumenten, is het vooral de uitgelezen manier om de machtsverhoudingen in de Zwarte Zee door elkaar te schudden.

De eerste spade is dus in de grond gestoken, maar of het megalomane project ooit de fase van de oplevering zal bereiken is onduidelijk. In Moskou speculeert men van niet, wat alleszins hun betrekkelijke radiostilte rond het onderwerp kan verklaren. Als het ooit operationeel wordt, zullen net zij het hardst de gevolgen voelen.

Eerst de waterweg. Zo’n 45 kilometer lang moet die worden, 275 meter breed en met een diepte van iets meer dan 20 meter. Gelegen ten westen van de Bosporus moet het een alternatief vormen voor de gekende doorgang die Istanboel doormidden klieft. Er zijn argumenten pro, ook al wegen die toch niet zo zwaar. Het ontlasten van de Bosporus? Door een groter gebruik van pijplijnen is het aantal schepen dat erdoor vaart de jongste jaren systematisch aan het afnemen. Nog eentje: de veiligheid, ook al zijn de ongevallenstatistieken de jongste jaren tot quasi nihil gezakt. Wachttijden? Gemiddeld zo’n 13 uur alvorens men de tocht kan aanvatten, dat klopt. Alleen is dit vaak te wijten aan de meteorologische omstandigheden, die even verderop niet anders zullen zijn. Neem hierbij de terechte ecologische bezwaren en de realiteit dat het financieringsdossier alles behalve rond is. Natuurlijk, het prestige van Erdogan mag wat kosten. Maar dan nog.

Montreux

Het internationaal recht biedt een verklaring, meer in het bijzonder het Verdrag van Montreux (1936) dat de doorgang van de Bosporus regelt. Voor de koopvaardij is er geen restrictie, maar militair wordt de passage door quota en limieten beperkt, toch voor staten die niet aan de Zwarte Zee grenzen. Anders gesteld: Rusland mag er gerust een kruiser of een vliegdekschip doorsturen, Britten of Amerikanen niet. Wat zal echter het juridisch regime zijn waar het Istanboelkanaal onder valt? Turkije speculeert alvast dat het Verdrag van Montreux niét van toepassing is (op dit eigenste moment zijn juristen duchtig aan het kibbelen over de kwestie). Begrijp: we kunnen rustig tol heffen en tegelijk kunnen grotere schepen richting Zwarte Zee varen. Louter technisch zou bijvoorbeeld de Queen Elizabeth, het modernste Britse vliegdekschip, zich probleemloos een weg door dat kanaal kunnen banen.

Enkele voormalige admiraals hebben in een open brief gewaarschuwd voor de veiligheidsrisico’s voor de regio als dit kanaal er ooit komt. Vandaag zitten ze te brommen in een cel. Het gebeurt wel vaker voor wie in deze kandidaat-lidstaat van de EU het regime tegen de haren strijkt. Er was een Turkije waarin het leger waakte over het seculiere karakter en zelfs enkele keren een putsch pleegde. In de Ottomaanse staat van Erdogan werd het leger in 2016 na de wat vreemde couppoging grotendeels onthoofd. De gelukkigen gingen met pensioen, de rest werd de nor ingedraaid.

Krim

Alsof ze een remake van de Krim-oorlog uitbeeldden, stormde een Britse Destroyer zopas nog door de Oekraïense nationale wateren aan de Krim. Met toestemming van Kiev; begrijp: wij erkennen de Russische annexatie niet. Er werd wat op veilige afstand geschoten, enkele bommen gedropt, waarna de HMS Defender van koers wijzigde. Dergelijke incidenten zijn uitgelokt, kennen doorgaans een goede afloop, maar het kan ook slecht eindigen. Zeker als Erdogan dan de mogelijkheid creëert om het militaire tonnage in de Zwarte Zee op te drijven. Het was een bekommernis voor de onfortuinlijke admiraals om in hun pen te kruipen.