Na de slechte aanpak van de onlusten in juli is de kritiek op Zuid-Afrika’s veiligheidsdiensten niet mals. En de vraag is of president Ramaphosa het probleem tijdens de recente herschikking van zijn kabinet heeft opgelost.
De politie was nergens, zo typeerde dr. Piet Croucamp (Universiteit Noordwes) het optreden van de ordediensten tijdens de hevige onlusten in juli die aan 337 mensen het leven kostten en voor minstens 20 miljard rand (1,17 miljard euro) aan schade veroorzaakten. Blijkbaar had men de impact van het opsluiten in de gevangenis van oud-president Zuma onderschat, evenals de rol die de misdaadwereld bij de vernielingen en brandstichtingen zou gaan spelen. Volgens beweringen van de Staatsveiligheidsdienst (SVA) was politieminister Bheki Cele duidelijk gewaarschuwd voor mogelijke moeilijkheden, maar deze ontkent dat. Zeker is wel dat de speciale eenheid van de oproerpolitie, die wel aanwezig was toen men nog in de onzekerheid verkeerde of Zuma zich ja dan neen gevangen zou melden, laattijdig werd ingezet.
Taxiverenigingen
Sommigen menen ook dat de politietop bevreesd was voor een tweede Marikana, het drama in 2012 waar 34 mijnwerkers bij een botsing met de politie omkwamen, en zich dus voorzichtig opstelde. Hoe dan ook, professor Christi van der Westhuizen (Nelson Mandela-universiteit/ Port Elisabeth) stelt dat aan het geweld slechts een eind kwam na ingrijpen van de machtige taxiverenigingen. Van der Westhuizen meent immers dat in Kwazulu-Natal (maar ook elders) politiek en misdaad dikwijls verweven zijn en dat criminelen een groot aandeel in het geweld hebben gehad. Voor haar was het beroep op de taxiverenigingen, die sinds de deregulering van deze bedrijfssector in de jaren ’80 zelf niet vies zijn van geweld, dan ook een poging om “een bende boeven met een andere bende boeven proberen te verslaan”.
Corruptie
Er schort trouwens al decennia wat met Zuid-Afrika’s politie. Vele politiechefs volgden elkaar op, en telkens liep het door corruptie allerhande en onbekwaamheid fout. Eentje in het rijtje is Bheki Cele, inmiddels door President Ramaphosa benoemd tot…politieminister. Van diverse kanten wordt al lang op een grote schoonmaak bij het politieapparaat aangedrongen. Intussen heeft het gekibbel er toe geleid dat Cele de geldkraan van zijn eigen inlichtingsdienst dichtdraaide. Samen met een gebrek aan coördinatie zou dit een grote rol hebben gespeeld bij de klungelige aanpak van de recente onlusten. Het is dan ook niet te verwonderen dat velen bij de recente kabinetsherschikking het ontslag van Cele verwachtten. Uiteindelijk bleef de minister op zijn stoel zitten. Ramaphosa hoopt in 2022 door zijn partij voor een tweede ambtstermijn te worden aangeduid. Zoals politicoloog dr. Oscar van Heerden opmerkte: je gaat dan geen bijkomende vijanden in de partij maken door ministers af te danken. Zeker niet als ze invloedrijk zijn.
