Abou Jahjah over ‘Reset’ van Elchardus: “Reactionair pleidooi tegen individu, mensenrechten en liberalisme”

Opiniemaker en essayist Dyab Abou Jahjah reageert in zijn stuk in Knack, op het onlangs gepubliceerde boek ‘Reset’ van prof. Mark Elchardus. “Elchardus heeft het helemaal mis”, zo fulmineert hij.

Elchardus trekt in zijn nieuwste pennenvrucht tekeer tegen het liberalisme dat volgens hem meer en meer dictatoriale trekken begint te vertonen. De professor in de sociologie oppert de these dat het liberalisme en de democratie op gespannen voet zijn gaan leven, omdat de ‘volkswil’ compleet opzij geschoven wordt en geen resonantie heeft binnen de politiek. Die negatie heeft het sociaal weefsel diep aangetast, zo vindt hij. Tijd voor een ‘Reset’ van onze democratie en politiek dus.

Abou Jahjah is het daarmee grondig oneens. De volkswil boven de wet en de democratie plaatsen, brengt gevaren met zich mee, zo waarschuwt hij. “Het betoog van Elchardus lijkt wel rechtstreekst uit de negentiende eeuw te komen”, aldus de opiniemaker.

Abstracte volkswil

In zijn opiniestuk richt Dyab zijn aandacht op het abstract en gevaarlijk betoog dat Elchardus volgens hem houdt. “Reset had ook Tegen de verlichting kunnen heten. Elchardus omarmt het discours van de filosofen van de ‘tegenverlichting’ in haar meest radicale versie: het Duits romanticisme”, zo schrijft hij. Zo zou de socioloog in zijn boek teveel de nadruk leggen op het abstracte concept van ‘volkswil’ en te weinig oog hebben voor de verwezenlijkingen en erfenis van de Verlichting.

“Reactionair pleidooi”

Hij vindt het boek naar eigen zeggen een “reactionair pleidooi tegen het individu en zijn mensenrechten.” In Reset brengt Elchardus te berde dat wij momenteel in een ‘juristocratie’ leven. De democratie en de volkswil worden onderdrukt, door een teveel aan gerechtshoven en mensenrechten, die uiteindelijk verzanden in een ondemocratisch systeem, met aan het hoofd een ‘liberale elite’.

Hiertegen zet Abou Jahjah zich af, hij is van mening dat ‘volkswil’ nooit boven de wet mag staan. “Alweer heeft Elchardus het helemaal mis. Een samenleving is natuurlijk veel meer dan dat. Cultuur, identiteit en gemeenschapszin zijn allemaal belangrijk, en ze floreren in onze samenleving onder de bescherming van en dankzij de rechtsstaat. Zonder rechtsstaat worden al die zaken door de machthebbers opgelegd en hebben mensen en gemeenschappen veel minder ruimte om vrij en authentiek uitdrukking te geven aan hun cultuur en identiteit. We hebben gezien hoe dat werkte in de Sovjet-Unie, en we zien hoe het vandaag werkt in China”, zo reageert hij.

Daarnaast heeft hij ook kritische bedenkingen bij Elchardus’ uiteenzetting omtrent de creatie van een specifiek soort ambtenaren, die vervolgens steeds peilen naar wat er leeft onder de bevolking en omtrent de volkswil. Die informatie komt dan in de parlementen en bij partijen, om zo het debat meer te sturen en aan te passen aan wat werkelijk ertoe doet. Dat is volgens de opiniemaker een aantasting van het middenveld. “In een liberale democratie vervullen het maatschappelijk middenveld, de studiediensten van politieke partijen, universiteiten, denktanks en vooral ook vrije media die functie. Maar zelfs daar, in dat medialandschap, moeten de ambtenaren volgens Elchardus ingrijpen om ‘de inhoud van de kranten en de televisieduidingsprogramma’s te monitoren’, zodat de volkswil meer tot uitdrukking komt in de media. Elchardus’ ambtenaren zijn dus een soort politieke officieren. Dat doet sterk denken aan Iran, waar de ‘raad voor de diagnose van het belang van het regime’ bestaat”, zo schrijft Abou Jahjah.

Mensenrechtenvraagstuk en de democratie

Het boek zet ook vraagtekens bij de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De auteur vindt dat deze moeten worden vervangen door een meer ‘beschavingsspecifiek’ model. Waarin de waarden en normen van elke afzonderlijke beschaving dan zijn opgenomen, omdat deze nooit overal en altijd hetzelfde zijn. Elke cultuur kent haar specifieke waarden en normen.

Abou Jahjah vraagt zich af hoe een democratie kan functioneren wanneer men men universele mensenrechten niet als leidraad heeft. “Wat als de volkswil, zoals uitgedrukt door verkiezingsresultaten, een genocide wil of een etnische zuivering?”, zo brengt hij aan. Hij zet zich af tegen het idee van de letterlijke betekenis van het woord ‘democratie’ zijnde een heerschappij door het volk. De Verlichting heeft volgens hem ons democratisch bestel een werkbare vorm gegeven. “Democratie op die manier definiëren is ahistorisch en vooral gevaarlijk. Ahistorisch omdat het ontkent dat dat wat wij vandaag democratie noemen, voortvloeit uit de waarden van de Verlichting. Onze democratie is het product van een historisch proces van mislukking en wederopstanding. Van bloed, zweet en tranen. Een boekwerk waarin historische lessen zijn vervat en vertaald in democratische tradities en beginselen waarin mensen- en burgerrechten centraal staan.”

Tenslotte besluit hij dat de tirannie van een meerderheid, even onderdrukkend en ondemocratisch kan zijn als een tirannie van een minderheid. “Wat zijn, bijvoorbeeld, de verkiezingen in Syrië waard? Zonder vrijheid van meningsuiting, van vereniging en andere vrijheden die in de mensenrechten zijn verankerd, is er geen politiek leven mogelijk, en zijn verkiezingen een farce die een dictatuur valse legitimiteit verschaffen”, zo voegt Abou Jahjah nog toe.

“Reset is een bevlogen en goed geschreven reactionair pleidooi tegen de mensenrechten, tegen de liberale democratie en tegen het universalisme. Het is een boek dat kan dienen als manifest voor het deel van de capitulerende linkerzijde dat aansluiting zoekt bij
illiberaal radicaal-rechts”, aldus het eindoordeel van de opiniemaker.

Lees ook (+)