Lenin’s staatsgreep

In de jaren voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog was het communisme in Rusland duidelijk op zijn retour. Op de mislukte revolutie van 1905 volgden hoopgevende hervormingen en bijna tien jaar van optimisme en hoop. Sommigen noemden dit “het zilveren decennium”. Maar toen kwam het fatale jaar 1914… Door stuntelig leiderschap, zowel militair als politiek, en een te kleine industriële basis, leed het Russische leger verschrikkelijke verliezen.

Door de – heel begrijpelijke – verbittering over de massale verspilling van de levens van soldaten, de onbekwaamheid van de generale staf en een flink deel van het officierskorps en tenslotte van de tsaar zelf, die de chaos nog vergrootte door zelf het opperbevel op zich te nemen, hoewel hij geen verstand had van militaire aangelegenheden. Door de opvolgende nederlagen, door de schaarste, de ontreddering en de voedseltekorten die daaruit volgden, wonnen de bolsjewieken weer meer aanhangers. Vele mensen denken dat de bolsjewieken onder leiding van Lenin het oude tsaristische regime ten val hebben gebracht in de heroïsche Oktoberrevolutie van 1917. Zoals àlles in de communistische geschiedschrijving is ook dit een pertinente leugen. De tsaar was al maanden eerder afgezet, tijdens de Februarirevolutie van dat jaar. Op 2 maart was er een Voorlopige Regering gevormd met de liberaal Georgi Lov als minister-president. De “troedoviek” Kerensky was de meest gezaghebbend figuur in deze regering.

“Troedovieken”

De “troedovieken” waren gematigde, hervormingsgezinde socialisten, die geen nationaliseringen wilden en geen collectivisering van de landbouw, maar herverdeling van de grond, zodat de boeren landbouwgrond in privébezit zouden krijgen, en niet meer als pachters voor de grootgrondbezitters zouden moeten werken. Dat zou Rusland vrijwel zeker uit het moeras hebben getrokken. Het lag ook in het verlengde van de landbouwhervormingen die al in de negentiende eeuw begonnen waren. De “troedovieken” streefden naar de versterking van de middenklasse. Nu zouden we hen sociaal-democraten noemen, hoewel ze die term zelf niet gebruikten. De tsaar werd tot aftreden gedwongen, na enkele mislukte pogingen om hem te laten opvolgen door zijn broer Grootvorst Michael– die de troon weigerde – of door zijn zoon  Aleksejev, die nog minderjarig was, en aan de toen ongeneeslijke ziekte hemofilie leed. Rusland werd een republiek.

“Eén van de weinige efficiënte maatregelen die de Voorlopige Regering vanuit Petrograd had genomen om haar positie op het platteland te verbeteren, was de opheffing van het statuut van landhoofd”

In de niet-Russische gebieden van het rijk, zoals Finland, Oekraïne en Georgië, was het enthousiasme algemeen en wapperden voor het eerst in héél lange tijd weer nationale vlaggen. Bij de etnische Russen werd met gemengde gevoelens gereageerd. Vooral op het platteland had de tsaar nog veel trouwe aanhangers. Eén van de weinige efficiënte maatregelen die de Voorlopige Regering vanuit Petrograd had genomen om haar positie op het platteland te verbeteren, was de opheffing van het statuut van landhoofd. Deze landhoofden werd dikwijls “kleine tsaren” genoemd en zij hadden een aanzienlijke uitvoerende en juridische macht, waar zij dikwijls gebruik en misbruik van maakten. Zij konden bijvoorbeeld recht spreken – of onrecht – zij konden de beslissingen van de dorpsraden terugdraaien en verkozen boerenleiders afzetten en zo de enige democratische structuren in de dorpen verlammen. Vele boeren voelden dat aan als een gecamoufleerde terugkeer van het lijfeigenschap. Tot 1904 konden die landhoofden zelfs boeren in het publiek laten geselen wegens kleine vergrijpen.

Einde voorlopige regering

Door daar een einde aan te maken had de Voorlopige Regering een duidelijk signaal gegeven dat er écht iets ten goede zou veranderen. Ook op het programma dat op 1 maart werd gepubliceerd door de Petrogradse Raad – “sowjet” in het Russisch, maar dat woord heeft nu een andere, communistische betekenis gekregen – was weinig aan te merken. Het omvatte onder andere volledige burgerrechten voor iedereen, amnestie voor alle politieke gevangenen, vrijheid van meningsuiting, van vergadering, persvrijheid en de afschaffing van alle beperkingen gebaseerd op klasse, religie en nationaliteit Er zou een Constituante worden verkozen via universeel, rechtstreeks, geheim en enkelvoudig stemrecht. Die zou een Grondwet opstellen en de staatsvorm bepalen. Het bleef mogelijk dat die Constituante zou kiezen voor een constitutionele monarchie, of voor de verderzetting van de huidige de facto republiek.

Het meest revolutionaire en onrealistische plan was allicht de vervanging van alle politiediensten door volksmilities met gekozen officieren die verantwoording schuldig zijn aan de organen van lokaal zelfbestuur, die ook via universeel, rechtstreeks, geheim en enkelvoudig stemrecht zouden worden samengesteld. Het was tegen deze proto-democtatische regering dat Lenin met Duitse hulp en Duitse financiering een goed georganiseerde militaire staatsgreep zou plegen. Dat ging heel eenvoudig, want de Voorlopige Regering had bijna geen troepen meer. Dat was ten dele te wijten aan haar rampzalige beslissing dat het leger geleid moest worden door “soldatenraden”. Dit laatste was totaal onrealistisch, zeker in oorlogstijd.

Ook het leger van een democratische staat moet hiërarchisch gestructureerd zijn. Het moet onder democratische politieke controle staan, maar zelf kan het niet als een democratie functioneren. Lenin maakte handig gebruik van de soldatenraden om sommige eenheden aan zijn kant te krijgen. Dat lukte natuurlijk niet overal, maar het leidde wel in bijna alle divisies en op bijna alle oorlogsschepen tot chaos, verdeeldheid en het wegvallen van de discipline. De Eerste Wereldoorlog, de meest zinloze en destructieve oorlog die onze beschaving ooit heeft verscheurd, was echter nog volop in gang. Rusland stond op de rand van de ineenstorting. In het westen was het front in 1917 nog steeds grotendeels geblokkeerd, maar in Rusland rukten de Duitsers onstuitbaar op. Voor de Voorlopige Regering was dat een onoplosbaar dilemma. Het land was leeggebloed en oorlogsmoe.

“Het land was leeggebloed en oorlogsmoe”

Bijna iedereen wilde vrede tot iedere prijs. Hele divisies begonnen te muiten en werden geteisterd door deserties. Het land kón niet verder vechten. Maar als de Voorlopige Regering een vredesverdrag met Duitsland sloot, zou ze de steun verliezen van de Entente – de geallieerden zouden we nu zeggen – en die had men op alle terreinen broodnodig. Toen nam de Voorlopige Regering één van haar rampzaligste beslissingen: zij wilde bewijzen dat zij  trouw bleef aan van de Entente en zij lanceerde een wanhopig laatste offensief, het zogenaamde Broesolov- of Kerensky-offensief. Zoals te verwachten was, stortte dat offensief na enkele kortstondige successen volledig in elkaar. Vele soldatenraden weigerden de bevelen op te volgen. Er volgden opnieuw massale deserties. Plunderende deserteurs teisteren het platteland en maakten zich schuldig aan brandstichting roof en verkrachting. In een poging daar een einde aan te maken, voerde de Voorlopige Regering de doodstraf opnieuw in voor militairen die verkrachtingen pleegden.

“Sociaal verwanten”

Een noodzakelijke maatregel, die echter grotendeels dode letter bleef. Maar het gaf Lenin wel de kans in zijn door de Duitsers betaalde propaganda te keer te gaan tegen de “reactionaire” Voorlopige Regering die de doodstraf weer had ingevoerd. Pas later, toen Lenin duizenden onschuldige mensen liet executeren, zou blijken hoe hypocriet zijn geblaat tegen de doodstraf wel was. Maar het paste wel in een mentaliteit die we ook nu, een volle eeuw later, nog steeds bij marxisten zien: zij beschouwen brandstichters, verkrachters en plunderaars als hun natuurlijke bondgenoten, “sociaal verwanten” in hun terminologie. U dacht toch niet dat Lumumba of de marxisten van Black Lives Matter dat zelf hadden uitgevonden?

Die criminelen werden met zijden handschoenen aangepakt. Politieke tegenstanders, critici, dissidenten of gewoon boeren die zich verzetten tegen de collectivisering van akkers, zouden “sociaal vijandigen” genoemd worden, en die zouden bij honderdduizenden gefusilleerd, gedeporteerd, doodgehongerd of vergast worden. Maar dat moest nog éventjes wachten. Op korte termijn was het rampzalige resultaat van het Kerensky-offensief dat de Voorlopige Regering geen betrouwbare troepen meer had en ook veel aan geloofwaardigheid had ingeboet. Ze was democratisch, maar de facto machteloos. Lenin had alle troeven in handen voor een militaire staatsgreep.