Het scheermes van Napoleon
Een scheermes is een vuistregel die je toelaat om onwaarschijnlijke verklaringen weg te snijden, zoals het scheermes van Ockham dat ik hier enkele weken geleden beschreef. Het scheermes van Napoleon is een van mijn persoonlijke favorieten.
In het Engelse taalgebied wordt dit beginsel meestal genoemd naar Robert Hanlon, maar zijn wijsheid was niet nieuw. Zo schreef Goethe: “Misverstanden en nalatigheid veroorzaken meer verwarring in deze wereld dan bedrog en kwaadaardigheid” (‘Het lijden van de jonge Werther’).
Het gezegde wordt ook aan Napoleon toegeschreven. Aangezien het 200 jaar geleden is dat Bonaparte is overleden en de Fransen daaraan, om redenen van politieke correctheid, veel te weinig aandacht besteed hebben, gun ik hem hier het auteurschap.
Een scheermes is geen wetenschappelijke wet. De geschiedenis kent vele verhalen van regelrechte boosaardigheid, maar in het dagelijkse leven zijn andere tekortkomingen meestal een betere verklaring voor wat u overkomt. In de meest geformuleerde versie van deze regel heeft men het over domheid, maar je kan daar gerust onwetendheid, onbekwaamheid, luiheid, slordigheid, ijdelheid en de vele andere kleinmenselijke gebreken aan toevoegen.
Het scheermes van Napoleon werkt als een vaccin tegen complottheorieën: zelfs met voldoende boosaardigheid ontbreekt het vaak aan de bekwaamheid om de complotten tot een goed einde te brengen. Geruststellend is deze wijsheid evenwel niet. Nicolas Henin, een Fransman die een jaar de gevangene van Islamitische Staat was, zei over zijn ontvoerders: “Ik vond hen eerder dom dan boosaardig. Maar onderschat nooit het moorddadige potentieel van domheid.”
Een iets betere versie van de regel bevat een belangrijke aanvulling: “Wijt nooit aan kwaadwilligheid wat je kan verklaren door domheid, … maar sluit nooit kwaadwilligheid uit.”
