Ondanks oorlog in Oekraïne verkoopt Russische Gazprom méér aardgas aan Europa

Het Russische nieuwsagentschap Tass pakte woensdag uit met een opvallend bericht. Het schreef dat Gazprom via Oekraïne gas blijft leveren aan Europa. Maar dat is niet alles: volgens Tass is het volume lichtjes hoger dan normaal. Een blaam voor Europa.

De woordvoerder van Gazprom, Sergey Kupriyanov, verklaarde het volgende aan de pers: “Gazprom levert Russisch gas voor doorvoer naar Europa via Oekraïens gebied zoals normaal, in overeenstemming met de vragen van de Europese consument – 109,4 miljoen kubieke meter op 2 maart.”

Best wel opmerkelijk, aangezien westerse landen een reeks van strenge sancties tegen Rusland hebben genomen als antwoord op de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari. Hoewel het Westen bereid is hiervoor opofferingen te doen, zijn er klaarblijkelijk enkele sectoren waarin dat moeilijk is. In sommige gevallen is er sprake van een structureel afhankelijke positie, soms is de situatie gewoon wat ze is.

Een voorbeeld van dat laatste is de diamantsector. Die was daar zeer vocaal over. Voor de inval waren Italiaanse luxeproducten en Belgische diamanten niet onderhevig aan de westerse sancties. 86 procent van alle diamanten die in Rusland ontgonnen worden, passeren langs Antwerpen. Maar als ze in Antwerpen niet verwerkt worden, gebeurt dat in Dubai, zo redeneert men. Het verlies is dan volledig voor Vlaanderen, Rusland merkt er niets van. Hier zou de consument op termijn dus een rol van betekenis kunnen spelen.

De energiesector is een zo mogelijk nog moeilijker verhaal. Toch zien we dat ook daar van alles verschuift. Westerse bedrijven keren Russische olie de rug toe. Shell, BP en Exxonmobil hebben zich – net als het Noorse Equinor – teruggetrokken uit al hun Russische projecten. De gevolgen hiervan zijn enorm, want die bedrijven stonden garant voor duizenden jobs en miljarden euro’s aan kapitaal. De Russische olie zelf loopt mogelijk ook gevaar. De Standaard wees op een inschatting van het Britse energieadviesbureau Energy Aspects, dat vermoedt dat al zo’n 70 procent van de Russische handel in ruwe olie bevroren is. Schepen onder Russische vlag kunnen ook niet meer elke haven binnen. De prijzen op de wereldmarkt swingen de pan uit. De prijs van ruwe olie steeg naar 120 dollar per vat. Het einde lijkt nog niet in zicht.

Donderdag riep de Russische energiereus Lukoil al op tot een einde van de oorlog. “De directieraad van Lukoil uit zijn zorgen over de huidige tragische gebeurtenissen in Oekraïne en uit zijn diepste medeleven voor iedereen die getroffen is door deze tragedie. We dringen aan op een snel staken van het gewapend conflict en willen dat er een vredesakkoord komt volgens diplomatieke middelen.”

Gas is een ander paar mouwen. De markten reageren erg nerveus en de prijzen schommelen fel. Toch blijft Europa lustig importeren uit Rusland. Op 28 februari maakte Gazprom bekend dat de plannen voor een nieuwe pijpleiding richting China klaar zijn. De Soyuz Vostok-gaspijpleiding loopt door Mongolië en maakt deel uit van de Power of Siberia 2-pijpleiding. De waarde hiervan loopt in de honderden miljarden. China is de snelst groeiende markt voor gas wereldwijd. In het recente verleden kon Rusland meer gas naar China exporteren wanneer het moeilijk ging in Europa. En nu voeren we dus zelfs extra gas in.

Swift sluit niet iedereen uit

De Europese Unie hield expliciet rekening met de afhankelijkheid van Russische energie. Het heeft zelfs een achterpoortje opengelaten in de plannen rond Swift. Swift (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) regelt voor een groot deel wereldwijde financiële transacties. Het is een soort nutsvoorziening afkomstig uit België. Het Westen sluit nu Russische banken uit, waardoor internationaal betaalverkeer bijzonder moeilijk wordt voor Rusland. Maar niet alle banken worden uitgesloten.

De EU heeft zeven banken geselecteerd: Bank Otkritie, Novikombank, Promsvyazbank, Bank Rossiva, Sovcombank, Vnesheconombank (VEB) en VTB-Bank. Zij zitten dus met een bijzonder groot probleem. Maar Gazprombank en Sberbank werden gespaard, net omdat ze zo belangrijk zijn voor de verkoop van Russische energie. Voor de Russische inval lieten de meeste Europese landen zich leiden door hun economische belangen en afhankelijkheid. Zo importeert Duitsland meer dan de helft van zijn natuurlijk gas uit Rusland. In Finland en Letland zijn de cijfers nog dramatischer. Ook Italië en Polen hebben veel nood aan Russisch gas. Deze landen gingen hard op de rem staan als het ging over sancties. We mochten Rusland immers niet voor het hoofd stoten. Nu is de situatie anders, maar in bepaalde sectoren zijn sancties dus niet aan de orde.

Plannen en theorieën

Voorlopig kan men niet veel doen en beperken de ideeën om minder afhankelijk te zijn van Russisch gas zich tot theoretische plannen en rapporten. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) bracht recent een nieuw rapport uit waarin het een 10-puntenplan naar voren schuift om de Europese afhankelijkheid te verminderen. Het IEA verwacht dat de EU het binnen een jaar met een derde minder Russisch gas kan doen. Daartoe mag men geen nieuwe contracten met Rusland meer tekenen en moet men kiezen voor alternatieve leveranciers. De meeste voorstellen die het rapport voordraagt om dit te bereiken lijken echter vooral lapmiddelen: meer voorraden aanhouden om minder afhankelijk te zijn van schommelingen, alternatieve energiebronnen aanboren, meer warmtepompen, inzetten op energie-efficiëntie en zelfs de thermostaat lager zetten. Veel vertrouwen geeft het niet.

Meer nog, de EU belooft al sinds 2009 om nieuwe energiebronnen te zoeken sinds de winter van 2009, toen was er een ernstige crisis tussen Rusland en Oekraïne over gas. Oekraïne was een grote afnemer én transitland voor Russisch gas. Poetin dreef echter de prijzen op voor het land en Oekraïne kon niet meer betalen. Rusland beschuldigde Oekraïne er van te stelen en draaide de kraan dicht, ook voor de EU. Dat kwam een kleine 3 weken zonder gas te zitten.

In 2014, toen Rusland stukken Oekraïne innam, kwam het probleem van afhankelijkheid opnieuw naar voren op de agenda. Maar op het terrein werd het probleem niet aangepakt, integendeel. De afhankelijkheid van Russisch gas nam alleen maar toe. Waar in 2010 Europa een kwart van haar gas uit Rusland haalde, zit men in 2020 aan meer dan een derde.

Polen

Enkel het conservatieve Polen lijkt hier op lange termijn nagedacht te hebben. Enkele jaren terug werkten ze aan manieren om onafhankelijk te worden van Russisch gas. Hun streefdoel was 2023. Dan verviel hun contract met Gazprom en werd het normaal gezien niet meer verlengd. Polen ging dan wel nog gas kopen van Rusland, maar niet meer als primaire bron, het zou een meer ondersteunende rol moeten spelen. Sinds 2016 importeert het LNG uit de VS en het Midden-Oosten. Ook in 2023 zou de nieuwe Baltische Pijplijn operationeel moeten zijn. Polen wordt dan verboden met Noorwege en Denemarken. In die omstandigheden heeft Polen veel meer onderhandelingsmacht ten aanzien van Rusland en Gazprom.
Polen was ook een luide criticus tegen Nord Stream 2 , dat het Kremlin net machtiger maakte. Vandaag is Polen dan ook een van de meest militante landen om Rusland uit de Europese energievoorraden te halen.

Vlaams Belang: Europese leiders hebben oorlogswapens van Rusland gefinancierd

Men kan de vraag stellen hoe het allemaal zo ver is kunnen komen. Het regime van Poetin is er al langer dan vandaag. Klimaat en energie waren jarenlang het centrale aandachtspunt van de politiek. Strategisch denken bleek echter geen deel van het heersend klimaat op de conferenties. We vroegen hoe dit mogelijk was aan de energiespecialist van het Vlaams Belang, Reccino Van Lommel.
Hij stelt vast dat de gevolgen van de huidige situatie ernstig zijn: “België is maar voor 4 à 6% afhankelijk van Russisch gas. In die zin waren we tot hiertoe weinig afhankelijk van Rusland an sich, maar aangezien Europa in totaliteit voor 36% afhankelijk is van Rusland maakt het dat we ook hier geïmpacteerd zullen worden. De hoogste prijs bepaalt de prijs op de markt. Hieraan zullen ook wij dus niet ontsnappen. Bovendien zullen de aanwezige gasvoorraden in Europa op een gegeven ogenblik herverdeeld moeten worden. Deze oorlog bewijst het belang van het behouden van de energiebevoorrading in eigen land. Dat kunnen we momenteel doen door een gezonde mix van hernieuwbare energie en behoud van kernenergie. Ik was al lang een koele minnaar van de gascentrales van Tinne Van der Straeten en met alles wat er nu gebeurt, moet men toch een knop durven omdraaien. Het is in deze tijden niet meer verantwoord om te kiezen voor gascentrales. Ik verwacht dat de spanningen nog vrij lang gaan duren en Europa zal niet vandaag op morgen voldoende gasvoorraden elders aan een betaalbare prijs kunnen verkrijgen.”

Over het gevaar die Rusland vormde is Van Lommel duidelijk: “Dat Rusland vroeg of laat militair zou optreden, stond eigenlijk al lang in de sterren geschreven. Ze zijn niet aan hun proefstuk toe en hebben in de afgelopen decennia altijd al onbetrouwbare leiders gehad. Door de oogkleppen van de Europese leiders hebben we met de import van olie en gas uit Rusland hun oorlogswapens gefinancierd. Men was altijd verblind en dacht dat met de vrede en de samenwerking in Europa een oorlog nooit zo dichtbij zou komen. Het bewijs daarvan is de stelselmatige afbouw van defensie geweest, ook in België.“

Het Vlaams Belang parlementslid concludeert streng: “Ook op vlak van energiebevoorrading is men dus onvoorzichtig geweest. In België kiest men zelfs resoluut voor een massale import van energie uit Duitsland en Denemarken na het sluiten van alle kerncentrales in 2025. Dat men zelfs nu blijft vasthouden aan een volledige kernuitstap is de wereld op zijn kop.” Hij ziet echter dat de Vivaldi-regering talmt: “Het Internationaal Energieagentschap heeft vandaag aanbevolen om nucleaire capaciteit te verlengen. Ik zou als energieminister niet eens durven wachten tot 18 maart om een definitieve beslissing te nemen.” Vooral Groen krijgt een veeg uit de pan: “De strategie van de groenen in België is zeker niet de bevoorradingszekerheid en betaalbaarheid van energie, maar wel afmaken wat Agalev in 2003 initieerde: een volledig kernuitstap, wars van alle nadelen voor de bevolking. Men verkiest dogmatisch denken boven de ratio. In de afgelopen 20 jaar heeft men bovendien maar al te vaak de hete aardappel doorgeschoven en werd er geen voorzienend energiebeleid gevoerd. Dat maakt dat we vandaag met de rug tegen de muur staan, ten koste van de energiefactuur. Daar profiteren de groenen nu gretig van om hun eigen agenda door te duwen.“