Hoe kijkt men in Polen naar de Oekraïense vluchtelingen?

Een gesprek met professor David Engels: “De solidariteit is echt overweldigend”

Na de Russische invasie van Oekraïne sloegen miljoenen inwoners van het land op de vlucht. De vluchtelingenstroom die daarmee op gang kwam is nu al de grootste in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Een groot deel van die vluchtelingen trok naar de Europese Unie. Geen enkel EU-land ontving tot nu toe zoveel Oekraïense vluchtelingen als buurland Polen. We spraken met de Belgische professor David Engels die in Polen woont en werkt.

Hoe kijkt men in Polen naar de situatie in het buurland?

“De oorlog is natuurlijk het allesoverheersende onderwerp. Solidariteit met de vluchtelingen en de nood aan niet enkel humanitaire hulp, maar ook militaire steun voor de aangevallen buur liggen op ieders lippen. Voor het eerst in lange tijd zijn ook de oppositie en de overheid het over de ganse lijn eens. Er heerst een soort patriottisch nationaal front dat ervoor zorgt dat de regering uitstekend zijn werk kan doen, zonder het gebruikelijke pietluttige tegenwerken door de linkerzijde.”

“Er heerst een soort patriottisch nationaal front dat ervoor zorgt dat de regering uitstekend zijn werk kan doen”

Hoe groot is de solidariteit in Polen?

“De solidariteit is echt overweldigend: in elke winkel, in elke administratie, op elk kruispunt, overal verzamelt men hulpgoederen. In amper drie weken tijd nam Polen meer dan twee miljoen vluchtelingen op. Die vluchtelingen worden trouwens niet naar anonieme asielcentra gestuurd, zoals in West-Europa gebruikelijk is, maar ze vonden hun toevlucht in private huishoudens, bij gewone burgers. Wetende dat de Poolse staat slechts 38 miljoen inwoners heeft, is dat echt een gigantische verwezenlijking die, ondanks de massale steun van de overheid, vooral gedragen wordt door individuele burgers.”

“Het is in dat opzicht des te weerzinwekkender dat westerse media hun aandacht vestigen op beschuldigingen van racisme tegen Nigeriaanse of Egyptische studenten aan de grens, in plaats van te kijken naar de overweldigende en waarschijnlijk unieke solidariteit die Poolse burgers tonen met hun Oekraïense buren.”

“Ondanks de massale steun van de overheid, wordt de opvang van Oekraïense vluchtelingen vooral gedragen door individuele burgers in hun private huishoudens”

Hoeveel oorlogsvluchtelingen zijn er volgens u reeds in Polen? En hoeveel verwacht men er nog?

“Er zijn momenteel meer dan drie miljoen mensen weggevlucht uit Oekraïne. Meer dan twee miljoen van hen hebben voorlopig onderdak gevonden in Polen. Het is echt opmerkelijk dat, in tegenstelling tot de vluchtelingencrisis van 2015, er hier totaal geen economische vluchtelingen bij zijn. Dat was in het verleden niet zo met alle mensen die uit het Midden-Oosten en Afrika kwamen. Nu zijn het echte oorlogsvluchtelingen die van één land komen en bovendien zijn het bijna uitsluitend vrouwen en kinderen. De mannen blijven in hun land om te vechten tegen de Russische agressor. Dat is toch wel een erg groot verschil met de voornamelijk jonge mannen die in 2015 Europa binnenstroomden vanuit het zuiden en oosten van het Middellandse Zeegebied.”

“Daarbij komt dat de Oekraïense vluchtelingen doorgaans niet willen doorreizen naar West-Europa, maar ervoor kiezen om zo dicht mogelijk te blijven bij de Oekraïense grens, zodat ze snel terug naar huis kunnen keren. Het aantal mensen zal zeker blijven stijgen gezien het verloop van de oorlog. Hoelang ze op de vlucht zullen moeten blijven, is onduidelijk. Dat kan enkele weken zijn, enkele maanden of misschien zelfs meerdere jaren, indien er een nieuw ijzeren gordijn over Oost-Europa valt. Niemand weet wat de toekomst zal brengen.”

Zorgt de Europese Unie voor steun?

“De laatste keer toen ik keek, besliste de Europese Unie om een algemeen, nogal beperkte steun voor Oekraïne zelf uit te keren. De EU gaf 500 miljoen euro. Maar er kwam geen specifieke steun voor de specifieke opvangcapaciteit in Polen. Wat er wel kwam, waren enkele nieuwe bureaucratische richtlijnen over hoe de grenswachten kunnen zorgen voor kortere wachttijden aan de grens. En ook nog, terwijl Polen twee miljoen oorlogsvluchtelingen bij zich neemt, besluit de Europese Unie om verdere sancties uit te spreken tegen het land. Polen en Hongarije zouden zich namelijk schuldig hebben gemaakt aan het ondergraven van de rechtstaat.”

“Ironisch genoeg ligt de oorzaak van dat dispuut mede bij de weigering van Polen om in 2015 islamitische economische vluchtelingen op te nemen op basis van de verplichte quota uitgetekend in Brussel… Economische vluchtelingen die nota bene eigenhandig naar Europa zijn gehaald door Duitsland.”

“Oekraïense vluchtelingen kiezen doorgaans om zo dicht mogelijk te blijven bij de Oekraïense grens, zodat ze snel terug naar huis kunnen keren”

In een bredere zin, hoe kijkt de Poolse samenleving naar de oorlog?

“Als een bevestiging van een ouder, langdurig wantrouwen dat Polen al veel langer hebben tegen de Russische federatie. Na eeuwenlang onder Russische controle en later onder Sovjetcontrole te hebben geleefd, hebben de Polen maar al te veel de kans gehad om te ervaren en te begrijpen wat de ultieme doelen zijn van de Russische staat.”

“Dit leidde tot het besef dat Rusland helemaal geen natiestaat is, zoals de meeste andere landen, maar een onafhankelijke beschaving in de vorm van een staat. Die ziet de vereniging van de Russische landen als het belangrijkste doel in zijn bestaan. Rusland wil daarbij tegelijkertijd een zo uitgebreid mogelijke ‘neutrale’ zone van staten langs de periferie van de Russische invloedssfeer. Een gedemilitariseerde ruimte die natuurlijk steeds verder naar buiten zal moeten opschuiven, in functie van de machtspolitieke situatie. Reeds in 2008 waarschuwde de toenmalige Poolse president Lech Kaczynski hiervoor in Tbilisi: ‘Vandaag is het Georgië, morgen Oekraïne en overmorgen zijn het de Baltische staten. Daarna is het misschien tijd voor mijn land, Polen.’”

“Die voorspelling lijkt waarheid te zijn geworden. De duidelijke weigering van veel Europese buren om te strijden voor de belangen van Oekraïne doet natuurlijk grote vragen rijzen in Polen over de bereidheid van het Westen om later zelfs een NAVO-partner te steunen in gevallen van nood. Volgens een opinieonderzoek van PEW uit 2015 bleek dat een schokkende 51 procent van de Italianen, 53 procent van de Fransen en zelfs 58 procent van de Duitsers expliciet tegen het verlenen van militaire steun aan een NAVO-bondgenoot waren indien er een Russische aanval zou plaatsvinden. In Polen was dat cijfer 34 procent en in de Verenigde Staten 37 procent. In Warschau kennen ze die cijfers ook, en de huidige tweeslachtige houding van Duitsland baart hen dan ook veel zorgen.”

De Oekraïense vluchtelingencrisis in feiten en cijfers

Het is niet de eerste keer dat de Polen geconfronteerd worden met een vluchtelingencrisis aan hun grens. In 2021 zei de dictator van Wit-Rusland, Aleksandr Loekasjenko, dat hij de EU zou “overspoelen” met de hulp van mensensmokkelaars, drugshandelaars en gewapende migranten. Loekasjenko doet dat sinds de EU sancties uitvaardigde tegen zijn bewind vanwege verkiezingsmanipulatie en repressie. Volgens de Europese Unie probeert de Wit-Russische leider de EU met die migratie te chanteren. Polen, Litouwen en Letland reageerden door de grens met Wit-Rusland te versterken. Polen betaalde 353 miljoen euro om een barrière te bouwen van 60 km lang aan de grens.

De Russische oorlog tegen Oekraïne zorgde voor 6,5 miljoen Oekraïners op de vlucht in eigen land en 4,2 miljoen Oekraïners die naar het buitenland vluchtten. Meer dan de helft van alle kinderen in Oekraïne is op de vlucht. 1,8 miljoen van hen is naar het buitenland gevlucht. Mannen tussen 18 en 60 mogen Oekraïne niet uit en moeten vechten.

Dit is de grootste vluchtelingencrisis in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. 2.429.265 Oekraïners zijn naar Polen alleen gevlucht. 60 procent van alle Oekraïense vluchtelingen trekt naar Polen. De grens tussen Polen en Oekraïne is 535 km lang. De twee grootste groepen zijn vrouwen met kinderen en mensen ouder dan 60. Oekraïense vluchtelingen die Polen zijn binnengekomen door de oorlog hebben het recht op kinderbijslag. De Poolse regering voerde een wet in waardoor Oekraïense vluchtelingen probleemloos 18 maanden in het land mogen blijven.

Vluchtelingen krijgen dankzij de wet eenmalig 300 zloty (65 euro) en 40 zloty (8,5 euro) per dag en per persoon zijn voorzien voor mensen en instellingen die Oekraïense vluchtelingen opvangen. 145.000 Oekraïense kinderen zitten nu al op school in Polen. Oekraïense leerkrachten mogen direct aan de slag in Poolse scholen, zelfs indien ze geen Pools spreken. Speciale treinen halen gratis vluchtelingen op aan de grens.

Vanuit Polen kunnen ze doorreizen naar andere landen. In België zijn er in een maand tijd ongeveer 25.000 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd. Ook hier krijgen ze een speciaal statuut met een automatische verblijfsvergunning voor een jaar. Ze krijgen het equivalent van een leefloon via het OCMW en hebben onbeperkte toegang tot de arbeidsmarkt.

David Engels

David Engels (°1979 in Verviers) komt uit de Duitstalige gemeenschap van dit land. Hij studeerde geschiedenis, filosofie en economie aan de Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (RWTH) in Aken. Hij werd assistent aan de RWTH om in 2008 de leerstoel Romeinse Geschiedenis aan de ULB aangeboden te krijgen. Sinds 2018 is hij vrijgesteld van zijn taken aan deze universiteit en is hij onderzoeksprofessor aan het Instytut Zachodni in Poznań (Posen). Binnen deze instelling focust hij zich op de ideeëngeschiedenis van het Avondland, de Europese identiteit en de relatie tussen Polen en West-Europa.