België dumpte oude medicijnen in Oekraïne en schond internationale richtlijnen

Begin maart stuurde de federale overheid voor meer dan 3 miljoen euro aan medicijnen naar Oekraïne, als steun voor de oorlog. Het Laatste Nieuws zocht uit wat er in de vrachtwagens zat en ontdekte dat de federale overheid de oorlog misbruikte om oude producten te dumpen. Daarbij schond ze zelfs internationale verdragen. Opvallend: de federale overheid wist zelf dat die donaties problematisch waren.

Toen corona uitbrak, legde de federale overheid een grote strategische stock van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen aan. Het gaat onder meer om pijnstillers, spierverslappers, verdovende middelen, handschoenen, mondmaskers, testmateriaal, spuiten en naalden. Het betreft zo’n 100 miljoen euro aan materialen. Daarvan zou intussen al voor 98,5 miljoen euro aan producten vervallen zijn. En dat cijfer had nog hoger gelegen, mocht Poetin Oekraïne niet binnengevallen zijn. De federale overheid zag in die oorlog namelijk een kans om snel een deel van die problematische voorraad in Oekraïne te dumpen.

Niet louter uit liefdadigheid

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke liet op 1 maart aan de pers weten “dat zijn diensten pijlsnel in actie waren geschoten om humanitaire hulp aan Oekraïne te bieden”. Zo verzamelden ze voor maar liefst 3,4 miljoen euro aan geneesmiddelen en medische hulpmiddelen. De eerste volgeladen vrachtwagens vertrokken al op 4 maart richting een verdeelcentrum in Polen.

“Deze oorlog treft de bevolking in Oekraïne erg hard. We proberen maximaal te helpen waar nodig”, zei Vandenbroucke daar toen over. Nu blijkt echter dat het niet enkel om liefdadigheid ging. Eén op de drie paletten met medicijnen en spuiten stond namelijk op het punt op te vervallen. Het gaat in totaal om 280.000 geneesmiddelen die amper 27 dagen later niet meer gebruikt konden worden in ziekenhuizen. Ze vervielen namelijk al op 31 maart 2022.

Het betrof onder andere Fentanyl (zware pijnstiller), morfine en propofol (middel voor anesthesie). Die producten kunnen normaal gezien 2 tot 3 jaar bewaard worden na productie, wat betekent dat ze al sinds 2019 of 2022 in omloop waren. Ook de paletten met steriele spuiten bevatten tienduizenden producten die eind maart al niet meer gebruikt mochten worden. Maar “Oekraïne wist er van”.

Tegen internationale richtlijnen in

De transportfirma die de donatie moest regelen, weigerde te reageren bij HLN. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke doet dat wel. “De Oekraïners wisten dat”, klinkt het. “Ze konden de lijst met goederen zien en hebben ons aanbod aanvaard.” Al is dat wel heel erg kort door de bocht. De donaties verlopen via een Europees IT-platform waar ellenlange lijsten met tienduizenden producten aangeboden worden. Een Europese bron die die coördinaties geeft ook aan dat dat niet volledig klopt: “De Oekraïense overheid heeft noch de tijd noch de middelen om in een oorlogssituatie al die lijsten te controleren op vervaldata. Ze accepteren aanbiedingen van overheden in vertrouwen en gaan ervan uit dat iedereen goederen stuurt die nog lang houdbaar zijn.”

Zelfs al zou Oekraïne ingestemd hebben met de levering van bijna vervallen producten – waar dus sterk aan getwijfeld wordt – is het nog steeds in strijd met internationale richtlijnen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelde in de jaren ’90 een draaiboek op voor donaties van geneesmiddelen. Daarin staan duidelijke richtlijnen: “Donaties van geneesmiddelen vlak voor de vervaldatum moeten vermeden worden omdat ze in de meeste gevallen de patiënten pas zullen bereiken wanneer ze al vervallen zijn.”

Dat geldt ook voor de oorlog in Oekraïne, waar alles eerst voor wordt verzameld in een opslagplaats in Polen. Daarna verdeelt men alle medicijnen pas richting Oekraïense magazijnen. Om die reden hanteert de WHO zelf een strenge buffer voor donaties van geneesmiddelen. “Als die strikte richtlijn toepassen op de donatie van ons land, dan had meer dan de helft van de goederen nooit verstuurd mogen worden.” Oekraïne dreigt nu zelf te moeten opdraaien voor de vernietigingskosten van die vervallen medicijnen.

Tweede lading bewijst problematiek

De FOD Volksgezondheid geeft als excuus “dat het snel moest gaan”, bij monde van Dirk Ramaekers. Hij geeft echter zelf toe dat donaties idealiter producten bevatten die langer dan zes maanden houdbaar zijn. Een opvallende verklaring, zeker omdat er twee weken na de eerste levering opnieuw vrachtwagens vol bijna vervallen producten klaar voor vertrek waren.

Verzending stond gepland voor 22 maart, wat de Oekraïners amper tien dagen zou gegeven hebben om de producten van Polen naar een ziekenhuis in Oekraïne te brengen. Onmogelijk in de praktijk. Maar deze keer werd er in extremis ingegrepen: alle producten met een vervaldatum voor oktober 2022 verdwenen uit te vrachtwagens. Niet op vraag van Oekraïne, niet omwille van tijdsdruk, maar omdat de federale overheid wist dat de eerste levering problematisch was.