De doctrine van de ‘Russische Wereld’

Tijdens een conferentie georganiseerd door het Poolse Instituut voor Internationale Aangelegenheden, hield de Poolse premier Morawicki een opmerkelijk scherpe toespraak, waarin hij opriep tot een “depoetinisering” van Rusland.

Dat was een duidelijke reactie op de zogenaamde “denazificatie” van Oekraïne. Hij zei ook: “We kunnen niet onderhandelen met terroristen. Misdadigers moeten worden gevonnist en de ideologie van de ‘Russische wereld’ moet worden verslagen en geëlimineerd.” Hij noemde deze ideologie “een kanker die niet enkel het overgrote deel van de Russische maatschappij opslokt, maar ook een bedreiging is voor Europa”. Hij verwees naar de massamoorden op Oekraïense burgers in Boetsja, Irpin en Marioepol en zegde daarover: “Al deze gebeurtenissen zouden ons moeten wakker schudden uit onze geopolitieke dromen en ons ertoe brengen oude waanideeën overboord te gooien”, om zo de dynamiek en de wedergeboorte van het Russische imperialisme en mogelijk zelfs het totalitarisme nuchter en zonder illusies onder ogen te zien. (Het duidelijkst zichtbare teken van dat terugkerende totalitarisme is het opduiken van de oude rode vlaggen met hamer en sikkel. Men ziet ze overal: in de media, in het straatbeeld, zelfs op tanks in Oekraïne.)

Reactie Rusland

Marowicki beloofde dat zijn land de Finnen en de Zweden te hulp zal komen, ook als zij door Rusland worden aangevallen vóór zij officieel lid zijn van NAVO. Toen de Poolse president Duda ook nog verklaarde dat Rusland na een eventueel vredesverdrag een schadevergoeding zou moeten betalen aan Oekraïne – een heel logische eis – sloegen in Moskou de stoppen helemaal door.

Oleg Morozov, lid van het Russische schijnparlement en gewezen kabinetschef van Poetin, reageerde op Telegram met een onverbloemd dreigement: “Met de uitspraken dat Rusland een ‘kanker’ is en dat we Oekraïne moeten vergoeden, moedigt Polen ons aan om het boven op de lijst van ‘te denazificeren’ landen te zetten, na Oekraïne.”

Natuurlijk had Morawicki niet gezegd dat Rusland zelf een kanker was. Hij had alleen de ideologie van de ‘Russische Wereld’ veroordeeld. Terzijde: men vraagt zich af in welke virtuele realiteit individuen als Morozov en consorten leven. De Russen lijden in Oekraïne enorme verliezen, maar zij denken toch al aan een aanval op Polen…

Omvolking

In de jaren ’90 werd de ‘Russische Wereld’ voorgesteld als een versnipperde archipel, waarbij tienduizenden Russen als kleine minderheden waren achtergebleven in de vroegere deelstaten die nu onafhankelijk waren geworden. De logische reactie daarop zou zijn al die mensen naar het moederland te repatriëren. Alle koloniale mogendheden hebben dat gedaan nadat ze hun kolonies loslieten. Maar in de doctrine van de ‘Russische wereld’ was de achterliggende gedachte dat al die gebieden waar Russische of Russischtalige minderheden woonden, opnieuw ingelijfd moesten worden bij het eigenlijke Rusland.

Merk op dat die gebieden nooit echt Russisch waren geweest. Ze waren allemaal onder dwang gerussificeerd. De Russen waren er als kolonisatoren en bestuurders heen gestuurd. In het bijzonder in Oekraïne, op de Krim en in de Baltische staten was dat gebeurd in het kader van een brute omvolking, nadat daar grote aantallen mensen waren doodgehongerd, geëxecuteerd en gedeporteerd. Kan dat een rechtsgrond zijn voor annexatie, of zelfs maar voor het opeisen van politieke of culturele rechten?

Invloedssferen

Ongeveer vanaf 2000, toen Poetin aan de macht kwam, werd hieraan een nieuw element toegevoegd: het principe van de ‘invloedssferen’. Geen abnormaal principe op zich, maar in de ‘Russische Wereld’-doctrine kreeg het een agressieve invulling: een land dat volgens het Kremlin tot zijn invloedssfeer behoorde – de mening van de inwoners werd daarbij niet gevraagd – verloor een flink deel van zijn nationale soevereiniteit. Ongeacht wat een democratische meerderheid daar ook over besliste, mocht zo’n land geen verdragen of allianties meer afsluiten zonder de goedkeuring van het Kremlin. Het moest ook inzake binnenlands beleid – taalwetten, energievoorziening – de richtlijnen uit Moskou opvolgen. Vanaf ongeveer 2010 kwam daar een sterk element van antiwesterse haat bij. De Russische invasies in Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne waren logische toepassingen van deze doctrine. Ja, dit was allemaal het werk van Poetin. Maar hij kon daarbij ook bouwen op diepgewortelde autoritaire en expansionistische sentimenten in brede lagen van de Russische bevolking (zie ook het artikel “Wortels van Russische mentaliteit“).