De psychologie van totalitarisme

10 mei 2022: de documentaire ‘Tegenwind’ wint de Ultimas publieksprijs. Via deze zesdelige reeks krijgen prominente critici van het coronabeleid een forum. Na een scherp stuk op VRT NWS over de serie volgt enkele dagen later in De Afspraak een een-tweetje tussen moderator Ivan De Vadder en Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. Beiden vinden dat een ‘gesloten lijst door een jury’ diende opgemaakt te worden om daaruit te kiezen. Het initiatief kampte eerder al met ‘tegenwind’, toen het na één aflevering van de zender TV Plus werd gehaald en tijdens de stemming uit de lijst van de genomineerden ‘verdween’. Te veel toeval?

Eén van de zes genodigden van Tegenwind was professor Mattias Desmet. Vanuit zijn expertise in de psychologie nam hij de pen ter hand om zijn ideeën over onze samenleving te ordenen. De titel is een knipoog naar ‘The Origins of Totalitarianism’ van de joodse auteur Hannah Arendt. Hij beschrijft in zijn boek correct hoe coronakritiek tot een mediatieke storm leidt, inclusief verdachtmakingen en censuur. Verontrustend is vooral de trend bij de bevolking die alsmaar gewilliger is om haar vrijheid en privacy op te geven omwille van terreur, gezondheid, enzovoort.

‘Le bruit des bottes’

Te pas en te onpas horen kwakzalvers genre Laurette Onckelinx het ‘dreunen van laarzen’ dat een nieuw totalitair tijdperk zou inluiden. De schrijver heeft Arendt wel gelezen. Beiden geloven eerder dat er gevaar uitgaat van een regering vol technocraten dan van uniformen of gummiknuppels. Een beleid op basis van onvoldoende wetenschappelijke feiten dreigt immers onze democratie en vrijheden te ondergraven. Denk bijvoorbeeld aan het gemak waarmee een kransje virologen de politieke macht in handen kreeg en de pandemiewet het parlement buitenspel zette.

Het is wat onverwacht dat precies een academicus waarschuwt tegen de almacht van de wetenschap. Het stoort de professor nochtans dat wetenschap verworden is tot een ideologie of zelfs een dogmatisch geloof. Het boek heeft voldoende voorbeelden van de grenzen waartegen de wetenschap na eeuwen van ontluiking en groei aanloopt: de hand- en spandiensten aan moderne dictaturen (eugenetica) en de gevolgen van technologie op milieuvervuiling en dierenrechten. De wetenschap botst bovendien op ethische en spirituele grenzen.

‘Durf denken’

Hoewel het onderwerp niet bepaald dagdagelijks te noemen is, hanteert Desmet wel voldoende concrete voorbeelden om zijn stellingen te funderen en stofferen. Het klopt dat er een algemeen onbehagen heerst in West-Europa. De eenzijdige focus op de wetenschap als houvast schept een onevenwichtig maatschappijbeeld. De wetenschap is een middel naar kennis en welvaart, maar geen wondermiddel, laat staan een doel op zichzelf. Tijd om aspecten als het mysterie en het spirituele te herwaarderen in ons bestaan.

Uiteraard wordt zijn these getoetst aan het coronabeleid en waarschuwt hij voor een maatschappij die gestoeld is op angst en valse wetenschappelijke premissen. Het boek pleit voor moed om écht non-conformistisch te denken en te handelen. Ook wanneer hoon en dreigementen dat willen verhinderen. Een minderheid vrijdenkers is immers de laatste garantie tegen een massa die zich op een hellend totalitair vlak bevindt. Een klare boodschap die zich op meerdere domeinen toepassingen vindt.

Mattias Desmet, ‘De psychologie van totalitarisme’, Pelckmans, 2022, 220 bladzijden, 30 euro, ISBN 9789464015393