Burgerbevraging: politieke druk om vragen te schrappen over koningshuis en gezondheidszorg

Een maand na het afsluiten van de burgerbevraging ‘Een land voor de toekomst’ van de federale regering brengt De Morgen een reconstructie. De krant is scherp en heeft het over een “misbaksel van een online burgerbevraging”. En terecht: in totaal kostte het project 2,1 miljoen euro, vulden amper 14.515 mensen de enquête in en is er nog niet eens een bedrijf gevonden om de resultaten te verwerken.

Nu blijkt dat deze mislukking er kwam door een samenloop van omstandigheden. Een betrokkene reageerde: “Het was vaak frustrerend. Je steekt je nek uit voor iets wat je belangrijk vindt, burgerparticipatie, en dan loopt het in het honderd.”

Zo werden er vanuit enkele partijen veto’s gesteld over de onderwerpen van de burgerbevraging. Op voorhand werd er gezegd dat “elke Belg ouder dan 16 zich ‘zonder taboes’ zou mogen uitspreken over de staat van het land’. Maar achteraf blijkt dat er wel degelijk taboes waren. Concreet zou de bevraging namelijk gebeuren aan de hand van zes thema’s, met telkens vijf vragen. Dertig in totaal dus. Bij de lancering bleven er slechts 29 vragen over, dus één vraag was verdwenen.

Geen vragen over de koning

“Wat is de plaats van de monarchie in ons politiek stelsel? Mag de koning zijn huidige rol in de regeringsvorming behouden, waarbij hij als spelverdeler fungeert, of moeten we naar een ander systeem waarin bijvoorbeeld het parlement de richting bepaalt?” Een onderwerp waar veel mensen zich vragen over stellen, ideaal om aan bod te laten komen in een burgerbevraging. Dat vond de expertengroep met onder andere juriste Patricia Popelier (UAntwerpen), politicoloog Dave Sinardet (VUB) en politicoloog Jean-Benoit Pilet (ULB). Maar dat was zonder de MR gerekend.

Minister David Clarinval (MR), die samen met Annelies Verlinden (cd&v) bevoegd is voor Democratische Vernieuwing, oefende -met succes – druk uit op de expertengroep om de vraag over het koningshuis te schrappen. Aan De Morgen liet Clarinval echter weten “dat niets werd opgedrongen en alles in samenspraak beslist is”. Een bron binnen de expertengroep ontkracht dat echter. En het is ook geen geheim dat de MR, zeker nu de partij geleid wordt door de belgicistische Georges-Louis Bouchez, fervent voorstander is van de monarchie. “De koning blijft het symbool van eenheid van het land”, verklaarde Bouchez ooit. En die eenheid, en dus de koning, mocht van de MR niet in vraag gesteld worden in ‘Een land van de toekomst’.

(Lees verder onder het artikel.)

Cd&v-kabinetten waken over gezondheidszorg

Maar ook minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden kon het niet laten om druk uit te oefenen op de expertengroep. De christendemocraten wilden namelijk niet te hard ingaan op vragen over de gezondheidszorg. Tijdens de formatie eiste cd&v namelijk een verdere regionalisering van de gezondheidszorg. Indien de burgerbevraging hierover een andere mening zou hebben, zou dat roet in het eten van de partij van Sammy Mahdi gooien.

“Verlinden heeft ervoor gezorgd dat het belangrijkste thema amper behandeld is”, reageert een bron aan De Morgen. Gezondheidszorg was immers een van de thema’s waar het meeste discussie over kon ontstaan. Denk aan de problemen tijdens de coronacrisis en de plannen voor een verregaande regionalisering.

Territoriumdrang

Niet enkel de politiek zette druk, ook binnen de expertengroep kwam men allesbehalve overeen. “Het probleem kort samengevat: zet dien academici bij elkaar en ze denken alle tien dat ze toch nét ietsje meer weten dan de rest”, schrijft De Morgen. Door die territoriumdrang werden sommige thema’s zonder veel debat behandeld en was er weinig oog voor de toegankelijkheid van de vraagstelling.

“Het kan zijn dat je als professor uitspraak X van de Raad van State toch écht belangrijk vindt om mee te geven”, zegt een bron, “maar wat heeft een leek daaraan? Niets.”

Toegankelijkheid

De grootschalige mediacampagne van ‘Een land voor de toekomst’ wist 12,9 miljoen mensen te bereiken via radio en tv en nog eens 6 miljoen via online advertenties. Kostprijs: 1 miljoen euro. Van al die bereikte mensen, gingen er slechts 484.000 kijken op de website. Daarvan klikte maar liefst 97 procent opnieuw weg zonder één vraag in te vullen. Logisch: de bevraging was een kluwen van tekst waar zelfs de meest gemotiveerde burger al snel depressief van werd.

Dat die burgerbevraging op die manier was opgesteld, kwam voornamelijk door politieke bemoeizucht en administratieve stugheid. De Wetstraat eiste namelijk dat de bevraging slechts zes weken duurde en zo snel als mogelijk kon opstarten. Vooral de cd&v had haast: ze wilden de enquête graag afsluiten voor de zomer, om dan (met een jaar vertraging) in het najaar over te kunnen gaan op de klassieke politieke onderhandelingen over een toekomstige staatshervorming. Indien de bevraging langer, beter, grondiger en duidelijker was georganiseerd, was er volgens Verlinden geen tijd meer voor onderhandelingen. “Er is gekozen om de bevraging 6 weken te laten lopen, om voldoende de tijd te maken voor het vervolgtraject.”

Haast en spoed is zelden goed. En al zeker niet bij een burgerbevraging die mee de toekomst van een land moet bepalen. De bevraging was op voorhand niet getest, wat zorgde voor allerhande bugs, onduidelijkheden en technische problemen. Ook de toegankelijkheid liet te wensen over. Zelfs de expertengroep waarschuwde hiervoor, maar de administratie was kort: “Wij kunnen enkel met dit platform werken. Een aantrekkelijkere lay-out, dat lukte gewoon niet.”

En nu?

Nu moeten de antwoorden van de burgerbevraging via artificiële intelligentie verwerkt worden tot een bevattelijk verslag. Maar daar stuiten Verlinden en Clarinval al op hun volgende probleem: de aanstelling van een privéspeler daarvoor is nog bezig en men lijkt maar geen kandidaat te vinden. Een recente vraag van Sander Loones aan Clarinval leert dat hij tegen eind juli een bedrijf wil aanduiden.

Bagin 2023 zou er dan een nieuwe fase starten. Uitgelote burgerpanels zouden meer in diepte werken rond een aantal thema’s, met de resultaten van de bevraging als uitgangspunt. Het is dus eerst nog afwachten of die resultaten er zullen zijn tegen dan.

(Lees verder onder het artikel.)

“Zeg liever burgerbegraving dan bevraging”, reageert N-VA-Kamerlid Sander Loones. “Wat de regering aankondigde als een nationale brainstorm, is een echte flop geworden met enorm lage deelnamecijfers.” Zowel voor-als tegenstanders zullen ontevreden zijn over ‘Een land voor de toekomst’, zegt Loones: “Wie tegen deze bevraging is, ergert zich dood aan de hoge kostprijs. Wie wel wilde participeren, ergert zich zo mogelijk nog meer aan het amateurisme waarmee dit is aangepakt.”

Ook Kristof Calvo (Groen) reageert teleurgesteld. “De online bevraging had beter gemoeten. De vragenlijst was te moeilijk, de periode te kort. Het is bij sommigen bon ton om iedere vorm van burgerparticipatie af te breken, en die kritiek krijgt nu extra weerklank. Jammer.”