De moeilijke herovering van Afrika

Reeds vlak na de verkiezing van Biden, klonk het in diplomatieke middens dat de VS nood had een nieuw Afrika-beleid, een echt plan dat om meer draaide dan het cumuleren van diverse projecten. De oorlog in Oekraïne bracht dat alles in een stroomversnelling. Het bezoek van Amerikaanse Buitenlandminister Blinken aan enkele Afrikaanse landen is dan ook geen toeval. Als één belangrijke conclusie van de reis getrokken kan worden, is dat het beslist geen sinecure is Afrika weer een plaats te geven in de geopolitieke belangen van Washington.

Het bestempelen van Afrikaanse landen als “shithole countries” – en ja, de uitspraak is getekend Donald Trump – is natuurlijk geen meerwaarde bij de uitbouw van goede betrekkingen. Maar laten we er onmiddellijk een belangrijk punt à décharge van de verguisde ex-president aan koppelen. Zowat elke Amerikaanse president die sinds het einde van de Koude Oorlog zijn intrek in het Witte Huis nam schreef een ‘Afrika-project’ op zijn conto. Uiteraard met een gepaste naam: ‘African Growth and Opportunity Act’ (Clinton), ‘Emergency Plan for Aids Relief’ (Bush) of ‘Power Africa’ van Obama.

‘Prosper Africa’

Misschien wat verrassend, maar ook Donald Trump had zijn eigen project: ‘Prosper Africa’. En misschien gevoelig minder verrassend is dat dit plan de focus legde op handel en de uitbouw van bilaterale relatie tussen de VS en tal van Afrikaanse staten. Er werd een financieringsmechanisme aan gekoppeld, wat een land als Egypte een mooie gaspijpleiding opleverede en Mozambique een gascentrale.

Naast dit sterk mercantiele accent had ‘Power Africa’ de verdienste deze initiatieven niet los te zien van de ruimere geostrategische belangen van Washington in de regio. Vooral de rivaliteit met China, ook erg bedrijvig op het zwarte continent, zat in het plan ingebakken. De bodemrijkdom van menig Afrikaans land is afdoende bekend. Maar ook het belang dat deze landen binnen internationale organisaties spelen wordt te vaak miskend. Als de neuzen in éénzelfde richting wijzen, beschikken ze binnen de Wereldhandelsorganisatie over een blok van 44 stemmen, in de VN zelfs 54.

Net dat stemgedrag bij de veroordeling van de Russische invasie in Oekraïne zindert nog na. Niet iedereen ging duidelijk mee in dit grotendeels door het Westen geschreven verhaal. “Dat was een stevige waarschuwing”, benadrukt Brahima Sangafowa Coulibaly, van het Brookings Institution. “Afrikaanse landen hadden geen zin de westerse retoriek klakkeloos over te nemen.”

Strategisch document

Dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken net een bezoek bracht aan enkele Afrikaanse landen is geen toeval. Het is een antwoord op het eerder vermelde Afrikaans pragmatisme ten aanzien van de oorlog in Oekraïne. Maar het is ook een directe reactie op een Afrikaanse ‘toer’ van zijn Russische collega Lavrov vlak ervoor.

Blinkens trip ging gepaard met de lancering van een document dat de politiek van de VS voor Sub-Sahara-Afrika uit de doeken deed. Naar eigen zeggen is de toon van het document positief en niet confronterend, toch treft op de 17 pagina’s zomaar even 7 keer het woord Rusland terug, en niet in lovende bewoording. Moskou misbruikt Afrika om de internationale rechtsorde te ondergraven, desinformeert Afrikaanse landen rond de oorlog in Oekraïne, gebruikt het continent als een speeltuin voor zijn eigen “private militarycCompanies”, enzovoort enzoverder. Ook China krijgt een vermelding. Ook de Volksrepubliek ondermijnt de internationale rechtsorde en vertroebelt de relaties die de VS met Afrikaanse landen wil uitbouwen.

Moeizame positionering

Toen Hillary Clinton in dezelfde functie en hoedanigheid als Blinken Zuid-Afrika aandeed, had ze een ontmoeting op presidentieel niveau. De huidige ‘secretary of state’ moet het echter met zijn Zuid-Afrikaanse evenknie stellen. En dit terwijl president Ramaphosa in maart nog een (digitale) vergadering met kameraad Poetin had.

Analisten wijzen erop dat de goede banden met de VS en het VK niet volstaan Pretoria in het westerse kamp te krijgen. Er zijn de belangen met Rusland, maar ook – en zeker – met China die ze niet zomaar willen opgeven. De regie van Blinkens bezoek was op dat vlak een belangrijk diplomatiek signaal. Kan men het de Afrikanen trouwens verwijten dat ze de kat uit de boom kijken?

Tijdens zijn Afrika-trip verklaarde Blinken dat “de VS Afrika geen keuzes zal opleggen”, maar vier dagen ervoor benadrukt de Amerikaanse ambassadeur bij de VN nog eens dat een inbreuk op de sancties niet gedoogd zou worden. Deze dubbelzinnigheid staat in schril contrast tot de boodschap van Rusland, duidelijk, zakelijk en zonder al te vervelende vragen rond mensenrechten.