Instrumenten voor inzicht: het einde van de rubriek

Het stuk over het Concorde-effect eindigde met het besluit dat je de kunst van het stoppen moet beheersen. Wel, deze rubriek stopt. Er zijn nog veel scheermessen, effecten, paradoxen, wetten en beginselen die besproken kunnen worden, maar die zullen steeds minder algemeen zijn en dus minder boeiend voor lezers die niet vertrouwd zijn met de discipline waaruit ze zijn ontsproten.

Een aantal andere ideeën heb ik niet behandeld omdat ze in de praktijk te vaak onjuist blijken. Zo is het ‘beginsel van Peter’ (Peter’s Principle) – ‘Mensen worden gepromoveerd tot hun niveau van onbekwaamheid’ – een satirische beschouwing die doorheen de jaren wat te ernstig is genomen. Het komt inderdaad vaak voor dat mensen die in hun vorige job uitblonken na een promotie veel zwakker gaan presteren, maar dat is vaak een toepassing van de ‘terugval naar het gemiddelde’, een verschijnsel dat hier ook is besproken. In andere gevallen is het niet zozeer het hogere niveau dat hen parten speelt, maar de inhoudelijk andere taak, zoals bij een verkoper die manager wordt.

De wet van Murphy – ‘Alles wat kan fout gaan, zal fout gaan’ – is een nog duidelijker voorbeeld van een satirische beschouwing die eigenlijk onjuist is. Ook in het ‘omstaander-effect’ – het idee dat mensen minder snel hulp bieden wanneer er ook anderen in de omgeving zijn – zit een grond van waarheid, maar soms is net het omgekeerde het geval. Vaak zullen mensen net meer actie ondernemen als ze in groep zijn.

Boek

Niet alle hier behandelde instrumenten staan op hetzelfde niveau. Sommige kunnen we slechts in specifieke omstandigheden toepassen. Andere hebben een heel algemene strekking. De belangrijkste uit die laatste categorie, ook die welke ik iedereen aanraad steeds in het achterhoofd te houden, zijn het scheermes van Ockham, het scheermes van Napoleon (of van Hanlon), de terugval naar het gemiddelde en het Concorde-effect (‘sunk cost fallacy’).

Ik heb deze rubriek graag geschreven, omdat ze mij de kans gaf over iets anders dan politiek te schrijven. Enigszins tot mijn eigen verbazing heb ik er een jaargang mee gevuld. Er zijn nu plannen om de artikels, herschreven en uitgebreid, in een boek uit te geven. Volgende week komt hier een nieuwe rubriek.