Wat als Rusland dan toch kernwapens gebruikt?

Dat Rusland alsnog beslist om een kernbom te gebruiken om de oorlogskansen in Oekraïne te doen keren, is weinig waarschijnlijk, maar een zekerheid is het evenmin. En dat betekent dat verschillende scenario’s uitgetekend moeten worden. Overschrijdt Poetin de lijn, waar en op welke manier? Op elke hypothese moet een adequaat antwoord bedacht worden. Amerikaanse denktanks draaien overuren.

Twijfel kan en mag niet uitgesloten worden, maar er zijn enkele sterke argumenten die doen vermoeden dat Rusland, beter ware te spreken over Poetin, niét zal overgaan tot het gebruik van kernwapens om de situatie op het terrein in Oekraïne bij te sturen. Zuiver militair-strategisch gesproken valt er wel wat voor te zeggen. Rusland is in het defensief gedwongen, wat nog niet betekent dat een Oekraïense zege zomaar binnen bereik ligt, maar dat is een discussie op zich. De verliezen zijn groot, de troepen gedemotiveerd, het materiaal verouderd en gebrekkig, en de voorraden raken op. Je zou voor minder naar een ‘game changer’ gaan zoeken. Feit is dat mocht Rusland deze rode lijn overschrijden, de collaterale schade gigantisch zou zijn.

‘Kremlinologen’

Het is een tactiek die al sinds het begin van het conflict gevolgd wordt: dreigen en sussen. Ook na de recentste waarschuwing van Poetin gebeurde dit. Eerst de dreiging, waarna de onderminister van Buitenlandse Zaken meldde dat “Rusland niemand met nucleaire wapens bedreigt”. Indicaties dat ze die dingen in stelling brengen blijven uit. En ook toen een tijdje geleden Oekraïense raketten op Russische steden als Koersk en Belgorod insloegen, volgde geen nucleair initiatief. Analisten zijn het er ook over eens dat mocht Moskou deze stap zetten, dit het einde van zijn relatie met Peking zou betekenen, waardoor het land eindeloos geïsoleerd zou raken. Zijn er bovendien geen garanties dat zelfs de meest irrationele beslissing van het Kremlin door de militaire ‘chain of command’tegengehouden zou worden? Het zijn (weer) gouden tijden voor zij die zich inlaten met de studie van hetgeen zich binnen de muren van het Kremlin afspeelt. Op dat vlak is de Koude Oorlog helemaal terug.

‘Little boy’

Op het vlak van kernwapens ligt dit anders, toen waren ze een globaal element van afschrikking. De arsenalen die na de Tweede Wereldoorlog opgebouwd waren, creëerden een realiteit dat wie naar de bom greep, zeker was van zijn eigen vernietiging, de zogenaamde ‘mutual assured destruction’. Het risico in Oekraïne staat haaks op deze koude-oorlogsstrategie. Zet Rusland een bom in, dan gaat het om een zogenaamde tactische bom. Minder krachtig, maar wel van dien aard dat het gebruik ervan op het slagveld het verschil kan maken. Rusland heeft er naar verluidt zo’n 2.000, waarvan de minst krachtige 1 kiloton. Ter vergelijking: ‘little boy’, de codenaam voor de bom die op Hiroshima gedropt werd, had een sterkte van 15 kiloton.

Test

En wat als de lijn alsnog overschreden wordt? ‘Escaleren om te de-escaleren’ heet dat in de Russische militaire doctrine. Regionaal gebruik maken van een kernbom, om zo de vijandelijke vechtlust de kop in te drukken. Het is een scenario waar men zich in Washington het hoofd over breekt. Lange tijd was dit nauwelijks een aandachtspunt, precies omdat het zo onwaarschijnlijk was – is? – dat een Russische leider de knop zou indrukken. Maar vandaag borrelen de ideeën op. De vraag wat te doen wanneer het gebeurt wordt echter voorafgegaan van de pertinentere vraag wat op korte termijn te doen.

Dit laatste is een niet mis te verstane test. Washington zou op zeker kunnen spelen, de steun aan Oekraïne verminderen en op die manier olie op de golven gieten. Of dit de kans op een uitweg voor het conflict zou vergroten, is nog maar de vraag. Wat echter buiten kijf staat is de aard van het signaal dat men hiermee uitstuurt naar Moskou, maar op zijn minst zo belangrijk: ook naar Peking. Dreigen met kernwapens doet de Amerikanen terugkrabbelen. Het is een interessant precedent voor de Volksrepubliek die mogelijk ooit tot de annexatie van Taiwan zal overgaan.

Asymmetrisch reageren

In de veronderstelling dat de rode lijn daadwerkelijk overschreden wordt, zal veel afhangen op welke manier dit gebeurt. Een explosie in de Zwarte Zee, gewoon om aan te tonen dat men het durft? Of het daadwerkelijk viseren van de Oekraïense infrastructuur en/of het militair apparaat? Matthew Kroenig, een vooraanstaand academicus verbonden aan de Atlantic Council en gespecialiseerd in nucleaire proliferatie, poneerde dat het raadzaam is asymmetrisch te reageren. Zelf niet de nucleaire grens overschrijden, ook al doen de Russen dat, maar conventioneel gericht reageren. “Als je Poetin bent, hoe antwoord je daarop? Ik denk niet dat je direct al je kernwapens op de VS afstuurt”, stelt hij. Zonder meer, maar de meeste analisten dachten ook niet dat het tot een reële invasie zou komen…