Professor David Stadelmann: “Enkel het afschaffen van transfers kan regio’s responsabiliseren”

Is Zwitserland een model voor België? Er kunnen beslist enkele belangrijke lessen uit getrokken worden, meent professor David Stadelmann. Een decentrale staatsstructuur en een directe democratie droegen fundamenteel bij tot de welvaart van de Alpenrepubliek. De fiscaliteit is voornamelijk een lokaal gebeuren, wat dan weer voor een responsabilisering van de bevolking zorgt. En dat is een belangrijk gegeven voor Wallonië dat, volgens Stadelmann, “het potentieel heeft een van de rijkste regio’s van Europa te worden”.

Op het lustrum van Pro Flandria enkele weken geleden had u het over hoe Zwitserland op een decentrale manier uitgebouwd is. Kan u iets meer vertellen over dat staatsmodel?

“Zwitserland is een confederatie die bestaat uit 26 kantons. Artikel 3 van de Grondwet schrijft trouwens letterlijk voor dat die soeverein zijn en alle rechten uitoefenen die niet aan de Confederatie toevertrouwd zijn. Wat opvalt is dat de onderlinge verschillen tussen deze kantons vaak aanzienlijk zijn. Het kleinste telt 16.100 inwoners, het grootste anderhalf miljoen. Die verschillen situeren zich ook op andere vlakken. Er is bijvoorbeeld de taal. Elk kanton heeft één of meerdere officiële talen en er zijn vier officiële talen in Zwitserland: Frans, Duits, Italiaans en Reto-Romaans. Er wonen soms aanzienlijke minderheden uit een andere taalgroep in die kantons, maar toch doet dat geen afbreuk aan het respect voor dat taalstatuut. Misschien minder dan vroeger, maar er speelt ook een mix in religieuze overtuigingen. Genève is bijvoorbeeld sterk protestants, wat dan weer in schril contrast staat met het katholieke Freiburg. En ondanks het feit dat Zwitserland een erg welvarend land is, zijn er ook armere kantons. Wel opvallend is dat op Liechtenstein na elk Zwitsers kanton dat aan een grens ligt veel rijker is dan het overeenstemmende gebied aan de overzijde. Voor de volledigheid moet daaraan nog toegevoegd worden dat het land precies 2.148 gemeenten telt en dat voor een totale bevolking van iets minder dan 8,6 miljoen inwoners. Een essentieel kenmerk, tot slot, is de directe democratie. Voor heel wat zaken worden referenda uitgeschreven. Ik ben ervan overtuigd dat de typische Zwitserse staatsstructuur in combinatie met deze nauwe betrokkenheid van de bevolking essentieel is voor het succes van het land.”

U legt een duidelijk verband tussen de manier waarop de Zwitserse staat geconcipieerd is en de welvaart van het land. We gaan direct in op dit verband, maar hoeveel welvarender is het land nu precies?

“Het volstaat enkele kerncijfers te vergelijken. Het bbp op zich is niet bruikbaar voor de vergelijking, maar wel als men dit ‘per capita’ becijfert. Daar zie je dat dit meer dan het dubbele is van België of Duitsland. Zwitserland heeft een kleine staatsschuld, in verhouding minder dan een derde van de Belgische. En waar je ziet dat een deficitair budget de norm is – Duitsland -3,2 procent, België -4,8 procent en zelfs in Frankrijk -6,1 procent – zit Zwitserland op… 0. Volgens de voorspellingen van deze zomer zouden Duitsland en België nog lager zakken. Er zijn echter nog ettelijke andere parameters, de zogenaamde competitie-index bijvoorbeeld. Ook hier gooien de Zwitsers hoge ogen en vaak bekleden ze zelfs de eerste plaats.”

“Door de middelen te centraliseren om vervolgens te verdelen, krijg je een mentaliteit dat het geld ook daadwerkelijk opgemaakt moet worden – ook in Vlaanderen”

Een belangrijke vaststelling die u net maakte: er is respect voor het taalstatuut van de kantons. In België zagen we doorheen de jaren wel wat anders…

“Kan ik me levendig inbeelden. Dit gegeven zorgt alleszins voor stabiliteit. Dit gezegd zijnde, er kunnen nog wel wijzigingen optreden aan de manier waarop de Zwitserse Confederatie in 1848 tot stand is gekomen. Zo is het Franstalige kanton Jura een afsplitsing van het Duitstalige Bern. Dit gebeurde in 1979, maar pas nadat daarmee ingestemd werd door middel van een in het hele land gehouden referendum. Recenter was de beslissing enkele jaren geleden om de gemeente Moutier over te hevelen van Bern naar Jura.”

Welke gevolgen heeft deze decentralisatie op het vlak van fiscaliteit?

“Het is een kwestie van consistentie dat je in een decentrale structuur ook voor fiscale kwesties de subsidiariteit zo grondig mogelijk laat geleden. Wat bedoel ik hiermee? Men legt duidelijk het bestuurlijke zwaartepunt op een zo lokaal mogelijk niveau. Welnu, hetzelfde geldt met het heffen en uitgeven van publiek geld. 46 procent van alle inkomstenbelastingen worden op kantonnaal niveau geheven. 30 procent nog eens op gemeentelijk vlak. Daartegenover staat dat ook de uitgaven in belangrijke mate op deze beide niveaus gebeuren: 43 procent kantonnaal en 23 procent gemeentelijk. Op die manier worden fiscaliteit en overheidsbestedingen iets erg zichtbaars voor de bevolking. Er kunnen soms stevige verschillen bestaan tussen de fiscale druk in kantons en gemeenten, maar in regel blijft die laag en de inkomens hoog.”

We hadden het tot nog toe over Zwitserland, maar ziet u andere inspiratiebronnen?

“Het is een algemene regel dat de meeste decentrale landen economisch succesvoller zijn. Ook de Verenigde Staten zijn daar een goed voorbeeld van. Misschien onderschatten we dit wat te vaak in Europa, maar de vijftig staten hebben vrij veel bevoegdheden. Net als de lokale overheden trouwens. Denemarken is ook interessant. Dat land telt een honderdtal gemeenten, beduidend minder dan Zwitserland, maar ook een stuk minder dan België. Ze zijn groter dan onze gemeenten, maar in regel toch nog kleiner dan de kantons en maken deel uit van een staatsmodel dat uit slechts twee lagen bestaat. In het Deense voorbeeld spreken we over een erg homogene samenleving, wat de inrichting makkelijker maakt. Over Duitsland bestaan wat misvattingen: het is een federale staat, dat klopt, maar al bij al toch vrij gecentraliseerd. Succesvoller ook dan Frankrijk, maar dat is dan ook het land van het jakobinisme (glimlacht).”

Zwitserland is Zwitserland, zoals België België is. Kan uw analyse van het Alpenland ons iets leren over hoe het met dit “apenland” – we citeren een minister van staat – verder moet?

“Ik heb zeker niet de pretentie me een ‘kenner’ van de Belgische situatie te noemen, maar ik weet natuurlijk dat er transfers zijn van het noorden naar het zuiden, die voor een grondige scheeftrekking zorgen. Jammer genoeg zijn ze zinloos, zoals we in de praktijk zien. En zeggen dat het zo anders zou kunnen zijn voor Wallonië, dat een unieke ligging heeft in Europa. Daar zou het echt een pak meer mee kunnen doen. Ik maak me sterk dat het met een ander beleid tot een van de welvarendste regio’s zou kunnen uitgroeien. Alleen impliceert dit een responsabilisering, waar dit Belgisch model niet voor zorgt. Als econoom lijkt het mij evident dat meer autonomie een betere situatie zou creëren, maar dat is natuurlijk een politieke keuze waar ik me niet mee in te laten heb (lacht). Tegelijk moet je verder durven te kijken. Door de middelen te centraliseren om vervolgens te verdelen, krijg je een mentaliteit dat het geld ook daadwerkelijk opgemaakt moet worden – ook in Vlaanderen. In Zwitserland gaat men al sneller denken of deze of gene uitgave wel nodig is en er niet wat spaarzaamheid aan de dag kan worden gelegd.”

“Het is een algemene regel dat de meeste decentrale landen economisch succesvoller zijn”

Prof. dr. David Stadelmann kort voorgesteld

• Geboren op 10 juni 1982 in 10.6.1982 in Oostenrijk.
• Studeerde economie en wiskunde aan de Universiteit van Freiburg (Zwitserland), waar hij in 2010 ook zijn doctoraat behaalde in economische en sociale wetenschappen.
• Professor aan de Universiteit van Bayreuth (Duitsland) sinds 2013. Hij was toen 29.

Heeft 85 wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan. Hij ontving diverse wetenschappelijke prijzen waaronder de ‘Reinhard-Selten-Preis’ (Verein für Socialpolitik), the ‘Ludwig-Erhard-Preis’ (Ludwig Erhard Stiftung) of de ‘Wissenschaftspreis’ van de regio Vorarlberg.