Oog in oog met de dood

In het Brugse Sint-Janshospitaal opende een tentoonstelling die opgebouwd is rond ‘De dood van Maria’, een recent gerestaureerd vijftiende-eeuws topstuk van Hugo van der Goes. Met ruim zeventig kunstwerken illustreert de expo vijf thema’s die uit het schilderij gedistilleerd zijn.

De tentoonstelling ‘Oog in oog met de dood’ opent met een introductie over Hugo van der Goes (ca. 1440-1482/83). De historische informatie over deze kunstenaar is erg schaars. Bij wie volgde hij zijn opleiding? Wie waren zijn medewerkers? Waarom is hij op het hoogtepunt van zijn loopbaan uit Gent vertrokken om toe te treden in het nabij Brussel gelegen Rode Klooster van de augustijnen? We weten het allemaal niet. Wel zeker is dat zijn invloed op de Oudnederlandse schilder- en miniatuurkunst opmerkelijk is geweest.

Van der Goes is niet alleen een van de belangrijkste schilders van de late vijftiende eeuw, hij was bovendien bijzonder vernieuwend. Het schaarse aantal panelen dat van hem overgeleverd is, wordt gekenmerkt door een specifiek kleurenprogramma en door een ongeëvenaard individualistische manier om figuren en gelaatsuitdrukkingen af te beelden. Dit is heel duidelijk op ‘De dood van Maria’, waarschijnlijk geschilderd tussen 1475 en 1482/83. Na de restauratie zijn de prachtige karakterkoppen van de apostelen en het verrassende kleurenpalet (met het opvallende blauw) opnieuw te zien zoals Van der Goes ze heeft geschilderd.

Oude meesters, nieuwe blikken

‘De dood van Maria’ is een schilderij waar je kan blijven naar kijken. Na zoveel eeuwen weekt het nog altijd emoties los en roept het nog steeds universele verhalen over afscheid en dood op. Daarom vroegen Musea Brugge aan vijf hedendaagse kunstenaars wat het schilderij vandaag voor hen betekent. De vijf zijn beeldende kunstenaar Berlinde De Bruyckere, theater- en operaregisseur Ivo van Hove, choreografe Anne Teresa De Keersmaeker en de Nederlandse auteurs Ilja Leonard Pfeijffer en Sholeh Rezazadeh. In stijlvolle zwart-witfilmpjes leiden ze elk vanuit hun eigen oogpunt een thema van de tentoonstelling in. Die zijn opgesteld rondom het meesterwerk van Hugo van der Goes.

Afscheid en zin

Een eerste invalshoek van de expo behandelt het thema ‘afscheid’ en is vooral geïllustreerd met prachtige miniaturen uit de vijftiende eeuw. Ook het passende ‘Egidius waer bestu bleven’ uit het Gruuthusehandschrift (ca. 1395) is er te zien.

Van ‘De dood van Maria’ gaat een spirituele kracht uit. Het schilderij nodigt uit tot contemplatie, tot beschouwingen over de zin van het leven en de dood. De blikvangers in dit onderdeel zijn het paneel met ‘Johannes in de wildernis’ (ca. 1480) van Geertgen tot Sint-Jans en de diptiek met Maarten van Nieuwenhove en Maria met Kind (1487) van Hans Memling. Hier kunnen we ook kennismaken met de nieuwste aanwinst van Musea Brugge: het prachtige paneel ‘Man van Smarten’, uit het begin van de zestiende eeuw, van Albrecht Bouts.

Een apart luik in de expo behandelt Maria als een geliefkoosd onderwerp in de christelijke iconografie. De geselecteerde stukken leggen de nadruk op de manier waarop Maria met haar dood omging. Schitterende sculpturen, retabel- en graffragmenten tonen een beeld van Maria die vrede heeft met haar dood, die sterven ervaart als verlossing, als hoop op de hereniging met haar zoon.

Virtuoos

In een vijfde thema zet Musea Brugge de virtuositeit van Hugo van der Goes in de verf. ‘De dood van Maria’ getuigt van zijn emotioneel realisme. De apostelen zijn afgebeeld elk met hun eigen emotie, al gaan ze er niet volledig in op. Het tafereel en de stijl hebben kunstenaars beïnvloed, zo is te zien op de tentoonstelling in een tiental werken.

Het Sint-Janshospitaal in Brugge dateert uit het midden van de twaalfde eeuw. Het is de perfecte locatie voor een tentoonstelling over dit eeuwige thema met tijdloze topstukken. Ze komen uit de rijke collectie Vlaamse primitieven van Musea Brugge, aangevuld met bruiklenen uit gerenommeerde Europese musea. Tentoonstelling ‘Oog in oog met de dood’, nog t.e.m. 5 februari 2023, Sint-Janshospitaal, Brugge, www.museabrugge.be.