Overleeft Poetin de oorlog in Oekraïne?

Dankzij een mix van beschuldigingen en leugens weet Vladimir Poetin zich te handhaven, maar toch groeit de ontevredenheid met de dag. Ook in de presidentiële entourage. Volgens de meeste waarnemers is dit echter onvoldoende om een coup te vrezen. Groter is het risico op een regimecrisis op een iets langere termijn. Het is alvast een scenario waar het Westen zich bewust van moet zijn.

Bepaalde historische parallellen zorgen ongetwijfeld voor een onwennige sfeer in het Kremlin. Sinds het midden van de negentiende eeuw was er in Rusland steevast een chronologie van militaire nederlagen en belangrijke politieke omwentelingen. Zo was de afschaffing van de slavernij één van de gevolgen van de Krimoorlog enkele jaren eerder. De revolutie van 1905 volgde dan weer op de nederlaag tegen Japan. En wat die andere Vladimir, ‘nom de plume’Lenin, teweegbracht na de instorting van het Russische front tijdens WO I is afdoende gekend. De verklaring is complexer, maar niet lang nadat de oorlog in Afghanistan op een sisser afliep, volgde het einde aan de Sovjet-Unie, een gebeurtenis die, pro memorie, door Poetin zelf als “de grootste geopolitieke ramp van de 21^ste eeuw” omschreven is. En dan heb je Oekraïne waar de verwachte succesvolle blitzcampagne uiteindelijk een eerloze vernedering werd. Aanvankelijk ging het over de “demilitarisering” van het land, het discours radicaliseerde tot “denazificatie” en zopas – dit is geen grap! – tot een oorlog “tegen het satanisme”.

Goede overlevingskansen

Abstractie makend van een (nucleaire) escalatie, zal het Russische grondgebied wellicht ongeschonden uit dit conflict komen. Deze keer geen operatie ‘Taifun’ die de Wehrmacht tot op 100 km van Moskou bracht      – alleen doet dat geen afbreuk aan het militaire falen -, wat bij de elite voor steeds meer openlijke ontevredenheid zorgt. En dat voedt de vraag of Poetin dit (politiek) kan overleven.

Ook hier kan men historische parallellen zoeken. Uit een onderzoek van de academici Chiozza en Goemans, gepubliceerd in 2000 in het ‘Journal of Conflict Resolution’, blijkt dat dictators best wel kans maken een militaire nederlaag te boven te komen. Ze onderzochten alle oorlogen uit de periode 1919 tot de millenniumwende en concluderen met een overlevingskans van 50 procent. Wie bovendien het eerste jaar overleeft, zal wellicht voor een langere periode gebeiteld zitten. Typevoorbeeld is Saddam Hoessein die na verpletterd te zijn in Koeweit, zijn bevolking nog twaalf jaar kon terroriseren. Maar terug naar Oekraïne.

Gevreesde implosie

De vraag rond Poetins overleven is onlosmakelijk verbonden aan de waarschijnlijkheid van een putsch. De groeiende ontevredenheid is een feit, maar de complexiteit van het regime is dat evenzeer. Doorheen de jaren bouwde de Russische leider een web van organisaties uit die elkaar bespioneren, net als een omgeving met vele schatplichtigen die tegen elkaar worden uitgespeeld. “De criticasters zijn te verdeeld”, legt Andreï Kolesnikov van de Carnegie Stichting uit. “Ze zijn bang van Poetin en van elkaar. Het verschaft de Russische president voldoende macht om het risico van een staatsgreep af te wimpelen.”

Zelfs als deze veronderstelling blijkt te kloppen, is Poetin, maar ook vele anderen, niet uit de gevarenzone. In een artikel voor Foreign Affairs wijst Daniel Treisman, co-auteur van ‘Spin Dictators – The Changing Face of Tyranny in the 21^st  Century’, op een ingrijpender risico. “Een implosie van het regime is waarschijnlijker dan een coup”, luidt de baseline van zijn bijdrage. Het land kampt met tal van economische, sociologische en zelfs psychologische problemen. In het Russische systeem zitten veel gebreken die zich naar de toekomst toe steeds scherper zullen aftekenen. Wordt dit bewaarheid, dan dreigt pas echte chaos, wat – en dat is een reële vrees in internationale kringen – Moskou nog meer onder Chinese invloedssfeer zal brengen. Het is een recurrent aandachtspunt.