Verkiezingskoorts gestart in Zuid-Afrika?

President Ramaphosa van Zuid-Afrika heeft de beste kansen om zichzelf op te volgen als partijleider (en presidentskandidaat in 2024) op de nationale conferentie van regeringspartij ANC in december. Maar dat betekent niet dat alle horden genomen zijn.

Volgens de meeste waarnemers zal Ramaphosa voor een tweede maal door de partij worden verkozen om het ANC te leiden en zich opnieuw als presidentskandidaat van de partij bij de nationale verkiezingen in 2024 te stellen. De man kreeg reeds steun uit de meeste provincies. Tevens treedt (voorlopig?) de anti-Ramaphosafractie (de zogeheten RET of Radicale Economische Transformatie) zeer verdeeld op met niet minder dan drie kandidaten, onder wie Nkosazana Dlamini-Zuma die reeds in 2017 – zij het nipt – het onderspit tegen Ramaphosa dolf en de oud-premier van Kwazulu-Natal en vroegere minister van Gezondheid Mkhize, die echter verwikkeld is in een corruptieschandaal uit de coronatijd.

De grootste reden van de onzekerheid ligt echter in het feit dat die overweldigende steun voor de huidige president uit de provinciale uitvoerende comités komt, maar dat op het verkiezingscongres de doorslag wordt gegeven door de plaatselijke takken die 90 procent van de afgevaardigden uitmaken. En deze hebben zich nog niet uitgesproken. Daar komt nog bij dat er nog steeds geen duidelijkheid is in de Phala Phalazaak (de verdwenen miljoenen van Ramaphosa) en dat uit de verslagen van de Zondocommissie – welke de corruptie onder het voormalig Zumabewind heeft onderzocht – bleek dat Ramaphosa, destijds Zuma’s adjunct, amper tegen de corruptie reageerde. Meer nog, de toenmalige vicepresident nam tijdens zijn getuigenis voor de commissie wel eens een loopje met de waarheid om zijn gebrek aan optreden te verbloemen.

Mashatile

Naast de partijleider worden op die conferentie echter nog vijf andere personen aangeduid (samen de top 6) die de werkelijke macht in het ANC uitoefenen. En daarover lopen niet alleen de meningen tussen de zogeheten Ramaphosafractie en zijn tegenstanders uiteen, ook binnen Ramaphosa’s aanhang bestaat daarover tot heden geen overeenstemming. Opmerkelijk is dat zelfs ex-president Zuma zich kandidaat stelde, zij het dat zijn kansen gelet op zijn ouderdom (80) en de aantijgingen die tegen hem lopen (zoals het wapenschandaal) zeer gering worden geacht.

Ernstiger is de figuur van Paul Mashatile die ooit premier was in de belangrijke Gautengprovincie (met Pretoria en Johannesburg). Deze zou in 2027 Ramaphosa willen opvolgen en zijn naam wordt dan ook vernoemd als toekomstig vicepresident. Op dit ogenblik is de man thesaurier van de partij en is hij ook waarnemer van twee andere functies in de top 6 (onder meer die van secretaris-generaal). In dat laatste maakte hij een goede indruk, maar als thesaurier is hij in feite verantwoordelijk voor het bankroet van de partij waarbij het personeel niet kan worden uitbetaald en ook andere financiële verplichtingen niet werden nagekomen. Volgens politicoloog Piet Coucramp wordt Mashatile trouwens overschat, al kan hij het goed zeggen.

Blik op toekomst

Maar Mashatile speelt het wel handig. In tegenstelling tot Ramaphosa zorgde hij in zijn thuisprovincie Gauteng voor een solide machtsbasis. Tevens is hij actief in alle fracties van de partij, waardoor er ook binnen de RET-groep steun is voor zijn kandidatuur. Maar belangrijk is dat hij ook goede betrekkingen onderhoudt met de Economische Vrijheidsvechters (EFF) van Julius Malema. Zo zou Mashatile een rol hebben gespeeld bij het losweken van de Patriotic Alliance uit de anti-ANC-veelpartijencoalitie die na de lokale verkiezingen eind vorig jaar gevormd werd in Johannesburg. Die partij steunde immers de (geslaagde)motie van wantrouwen die door ANC en EFF werd ingediend tegen Mpho Phalatse, burgemeester voor de Democratische Alliantie, de voornaamste oppositiepartij in het land. De vrees bestaat nu dat dit scenario zich in de Oost-Rand zal herhalen.

En dan is er 2024. De meerderheid in de huidige top 6 is tegen medewerking met het uiterst-linkse EFF dat pleit voor onteigeningen zonder vergoeding en nationalisaties (onder meer van de Reservebank). Maar wat als het ANC- zoals voorspeld – in 2024 maar iets rond de 40 procent zal halen en op een coalitiepartner is aangewezen? Alleszins Malema droomt al van een “grote, gelukkige ANC-EFF-formule”. Of de economie daarmee gebaat is, is een andere zaak. Voor de minderheden in het land is het alleszins een doemscenario.