Middeleeuws voetbal: niet voor doetjes

Het is een bekend gezicht wanneer we kijken naar het voetbal. Twee mannen lopen langs elkaar, door de windverplaatsing verschuift het kapsel van een van de twee spelers en die valt als door een mes gestoken en kermend van de pijn neer. Die overgevoeligheid bestaat nog niet zo lang. Vroeger was voetbal een stuk ruwer.

Sporten met een bal gaat al langer mee, maar hoe verder terug in de tijd, hoe gewelddadiger. In de oudheid was er al het Romeinse ‘harpastum’, maar daar weet men eigenlijk niet zoveel van. Vanaf de middeleeuwen bestaat er wel wat meer klaarheid, al had elke streek particuliere stijlen, eigen aan de periode. Het betrof spellen die vooral werden gespeeld in de periode voor de vasten en men vermoedt dat harpastum een voorloper is.

De archaïsche vorm van voetbal wordt soms omschreven als “bendevoetbal”. De teams bestonden uit spelers van rivaliserende steden of dorpen, waarbij er vaak een onbeperkt aantal mensen kon meedoen. De bedoeling was om de bal, meestal een opgeblazen varkensblaas, naar een gemarkeerd gebied te brengen, dat zich situeerde aan de uiteinden van de twee steden of dorpen. Quasi elke manier was toegestaan om dat doel te bereiken, uitgezonderd wat kon leiden tot doodslag of moord.

Engeland

Het meest bekend in Engeland is Shrovetide Football. Elk jaar speelt men dat nog op Vastenavond en Aswoensdag in de stad Ashbourne, Derbyshire. Men speelt het sinds het bewind van Hendrik II (1154-1189). Het spel in Ashbourne heet soms ook Hugball en de specifieke variant bestaat zeker sinds 1667. De verdere geschiedenis van het spel ging jammer genoeg verloren in een brand. De wedstrijden duurden ook lang. Die van Ashbourne duurde van 14 uur tot 22 uur. Een wedstrijd heeft vaak iets weg van een gigantische scrum in rugby, vermengd met een dorpsfeest.

Een speciale versie bestaat ook in Winchelsea, waar men geen varkensblaas gebruikt, maar ‘het hoofd van een Fransman’, een relict uit de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Andere varianten op het spel zijn Sedgefield, Bottle Kicking, Camping en Cain. William Fitzstephen beschreef in de 12^de eeuw hoe Shrovetide tijdens carnaval werd gespeeld.

Frankrijk

In Frankrijk bestaat een gelijkaardige sport: La Soule. Dat werd gespeeld in Normandië en Picardië. Hier werden de ballen gevuld met stro of mos. Men speelde het ook tijdens de feestdagen of bij huwelijken. Men moest het doel van de tegenstander bereiken en men mocht handen, voeten en stokken gebruiken. Gebroken botten kwamen vaak voor. Het betrof eveneens wedstrijden van stad tegen stad. Traditionele spellen lijken geen bepaald veld of gedefinieerd speelveld te hebben gehad. Soule werd beoefend in weilanden, bossen, heidevelden en zelfs sloten of vijvers.

Italië

Verder in het zuiden, in Italië, bestaat er nu nog steeds een variant, namelijk Calcio Fiorentino. Dat kent een sterke traditie en overleeft tot op vandaag. Er kwam een heropleving onder het fascisme, dat ‘volkseigen sporten’ promootte. Tijdens de renaissance was het zelfs zeer populair bij de elite en rijke aristocraten deden graag mee, tot sommige pausen in het Vaticaan toe. Een erfenis daarvan is de elegante kledij die de spelers nu nog dragen. Wedstrijden duren hier minder lang, 50 minuten, en er is een afgebakend veld. Er zijn ook scheidsrechters en kapiteins.

Vandaag worden er elk jaar drie wedstrijden gespeeld op Piazza Santa Croce in Firenze, in de derde week van juni. De vier wijken van de stad hebben elk een team met elk een eigen kleur. Kopstoten, slagen, ellebogenwerk en klemmen zijn toegestaan, zolang het niet tegen het hoofd gebeurt. Men moet zich ook houden aan gevechten van man tegen man. In 2007 ontspoorde dit eens en 50 spelers werden gearresteerd. Het jaar erop mocht de wedstijd niet doorgaan. Na tegen elkaar te hebben gespeeld in twee openingswedstrijden, gaan de twee algemene winnaars naar de jaarlijkse finale op 24 juni, het feest van San Giovanni (Sint-Jan).

Australian Football

Het gewelddadige karakter deed deze vorm van voetbal op de meeste plaatsen echter verdwijnen ten voordele van het klassieke voetbal. Moderne varianten zijn veel vreedzamer en vallen meer onder folklore, maar met het Australian Football bestaat nog steeds een redelijk viriele sportieve erfgenaam.