Een langetermijnstrategie tegenover Rusland ontwikkelen

Zet men alle objectieve parameters op een rijtje, dan is een (militaire) patstelling in Oekraïne een steeds plausibeler scenario. Het zou geen historisch unicum zijn, en net daar kan men inspiratie uit putten. Hoe gespannen de situatie ook mocht zijn tijdens de Koude Oorlog, er bleven diplomatieke kanalen open. Wellicht is dit een cruciale les voor de obligate langetermijnstrategie die ten aanzien van Moskou bedacht moet worden.

De militaire blunders die Rusland bij het begin van de oorlog in Oekraïne opstapelde, lenen zich tot interessant studiemateriaal voor menig militair in opleiding. Het beeld blijft hangen, in die mate dat een aantal rationele beslissingen die Moskou de voorbije weken maakte wat onder de radar bleven. De terugtrekking uit Cherson bijvoorbeeld, onontbeerlijk om een te lange frontlijn van duizend kilometer te verkleinen. Andere bewegingen volgden om die lijn nog verder in te korten. Psychologisch geen makkelijke beslissing, maar wel de juiste, menen experten. En het bewijs dat Poetin in deze bereid is gevonden naar zijn militaire bevelhebbers te luisteren. Het bestoken van het Oekraïense elektriciteitsnetwerk getuigt van weinig fijngevoeligheid, militair houdt het steek. Het transport van militair materiaal wordt er danig door verstoord en leidt op zijn minst tot extra kosten voor Kiev én de westelijke geldschieters. De terugtrekking ging bovendien gepaard met de uitbouw van een stevige verdedigingslinie. Uit satellietbeelden blijkt de aanleg van mijnenvelden en de bouw van bunkers, knap vervelend in het geval de Oekraïners een nieuw offensief willen inzetten. “Het punt is dat Rusland weet wat het doet”, vat Barry Posen, verbonden aan MIT (Massachusetts Institute of Technology), in een bijdrage in ‘Foreign Affairs’ de situatie samen.

Westers eigenbelang

Deze context roept vragen op bij de haalbaarheid van zo’n Oekraïens offensief. Net zoals er zich steeds ernstigere vragen gesteld worden rond de draagwijdte van die westerse steun. De realiteit is dat zelfs de VS op grenzen botst. Op het vlak van obussen bijvoorbeeld, waarbij Oekraïne het voorbije jaar op wekelijkse basis afvuurde wat het land op maandelijkse basis produceren kan. Er is ook een zekere terughoudendheid om bepaalde wapensystemen te leveren. Soms omdat ze complex zijn en de opleiding van de bedieners te tijdrovend wordt, maar ook uit eigenbelang. Wie is ermee gediend als Rusland in het heetst van de strijd de modernste westerse systemen in handen zou krijgen? Stuk voor stuk zijn dit stukken van een heel andere puzzel die vandaag gelegd wordt.

Stok en wortel

Oorlogen eindigen niet altijd met een duidelijke zege of zelfs nog maar een vredesregeling. Zo mondde de Koreaanse Oorlog uit in een wapenstilstand die nog steeds geldt. De Jom Kippoer-oorlog strandde in zogenaamde “disengagement agreements” die in het geval van Israël en Syrië nog steeds van kracht zijn. Het zou in Oekraïne wel eens op een gelijkaardige manier kunnen evolueren, wat geen onbekend terrein is voor Rusland. Ze hebben ervaring met zogenaamde ‘bevroren conflicten’, ‘frozen conflicts’. Georgië en Moldavië zijn er treffende voorbeelden van. De mogelijkheid – waarschijnlijkheid? – van deze hypothese dwingt het Westen tot een langetermijndenken ten aanzien van Rusland. En ook hier biedt de geschiedenis inspiratie. Was de Koude Oorlog immers geen verhaal van het hanteren van wortel en stok? Het inkapselen en tegengaan van de internationale macht en invloed van de USSR ging gepaard met gesprekken en akkoorden om escalaties en uitwassen te voorkomen. Zeker na de Cuba-crisis in 1962 begreep Washington het belang van deze diplomatieke demarches. Zelfs Ronald Reagan die een criticus was van de beoogde détente (“Detente? Is dat niet wat een boer met zijn kalkoen heeft – tot thanksgiving?”), onderhield hij diplomatieke relaties met Moskou, nog voor Gorbatsjov aan de macht kwam.

Realpolitik

In de periode 1975-1990 werden verschillende initiatieven genomen om het vertrouwen min of meer in stand te houden, niet in het minst op militair vlak waar tal van veiligheidsmechanismen en waarschuwingen bij manoeuvres ingebouwd werden. Het kan inspireren. “Terwijl het extreem moeilijk lijkt samen te werken met Poetin en zijn regime, moet het Westen goed beseffen dat het op langere termijn wellicht geen keuze zal hebben”, stelt Ivo Daalder, president van de Chicago Council en zelf voormalig ambassadeur bij de NAVO (2009-2013). Met betrekking tot het vermijden van de patstelling en de wapenleveringen die deze moeten doorbreken, schrijft professor Tom Sauer (Universiteit Antwerpen) dat die “logica vooral op emoties (van onrechtvaardigheid) en waarden (zoals mensenrechten) stoelt. Dat is op zich heel nobel. Alleen – en dat is cruciaal – zo werkt het in de internationale politiek meestal niet.” (De Standaard, 16 januari 2022).