Theodoor Rombouts: een vergeten virtuoos

Het Museum voor Schone Kunsten in Gent opent dit weekend de eerste monografische tentoonstelling ooit over Theodoor Rombouts. Zijn schilderkunst werd in de zeventiende eeuw bijzonder gewaardeerd. Na zijn dood is zijn artistieke nalatenschap in de vergetelheid geraakt. Deze expo brengt het nodige eerherstel.

In 2023 bestaat het MSK in Gent 225 jaar en is daarmee ‘officieel’ het oudste museum van ons land. Dat wordt gevierd met een nieuw themaparcours doorheen de museumzalen en met twee toptentoonstellingen. De eerste vond vorig najaar plaats en belichtte de Gentse schilder, tekenaar en graficus Albert Baertsoen (1866-1922). Nu is het de beurt aan Theodoor Rombouts (1597-1637).

Caravaggisme

Na zijn opleiding bij Abraham Janssen (ca. 1573-1632) trok de jonge Antwerpenaar Theodoor Rombouts aan het begin van de zeventiende eeuw naar Italië. Hij werd er geïnspireerd door de werken van de revolutionaire schilder Caravaggio (1582-1622), met hun zuiders spel van licht en donker. Die stijl staat nu bekend als het ‘caravaggisme’. Terug in Antwerpen werd Rombouts geen slaafs navolger van de Italiaanse meester. Hij ontwikkelde een geheel eigen artistieke identiteit, waarbij hij invloeden uit het noorden en het zuiden subliem weet te versmelten.

Vanuit zijn atelier op de Meir groeide Rombouts uit tot een gevestigde waarde in het Antwerpse kunstenaarsmilieu. Vernuftig speelde hij in op de wensen van het publiek en ontwikkelde zich tot specialist van het Vlaamse caravaggistische genrestuk. De dominerende stijl van Peter Paul Rubens (1577-1640) zorgde dan weer voor rubensiaanse toetsen in de schilderijen van Rombouts.

Sleutelfiguur

In Rombouts’ gevarieerde oeuvre springen vooral monumentale, levendige en soms moraliserende genrevoorstellingen met elegante gezelschappen en muzikanten in het oog. Die taferelen schilderde hij volgens de methode van Manfredi (1587-ca. 1620), de belangrijkste navolger van Caravaggio. Ze vallen op door het licht-en-donker-spel en zijn gekenmerkt door een grote zin voor dramatiek met close-ups en half in beeld gebrachte figuren.

Aan deze stijl voegde Rombouts zijn persoonlijk kleurenpalet toe, met paarse, rode en blauwe tinten. Als zoon van een kleermaker had hij een geoefend oog voor textiel, dat hij bijna tastbaar in beeld wist te brengen. Ook muziekinstrumenten zette hij op een virtuoze wijze neer. In zijn doordachte, toneelmatige composities laat Rombouts volkse figuren zien die hij verheft met een elegante uitstraling en verfijnde kostuums. Als geen ander wist hij deze toegankelijke voorstellingen met muzikanten en vrolijke gezelschappen neer te zetten, maar hij schilderde ook monumentale religieuze scènes en allegorieën met verborgen politieke boodschappen.

Als Vlaamse caravaggist verenigde Rombouts in al zijn werken invloeden uit de noordelijke en zuidelijke tradities. Hoewel deze stijl van korte duur was, net zoals zijn leven, is de impact van Rombouts op de genreschilderkunst in de Nederlanden niet te onderschatten.

Band met het MSK

Het MSK in Gent heeft een band met deze Antwerpse schilder. In 1860 was ‘Allegorie van de vijf zintuigen’ (1632) het eerste werk van een oude meester dat het museum aankocht. Het MSK heeft nog twee andere belangrijke werken van Rombouts in de collectie: ‘Allegorie van het Schepengerecht van Gedele’ (1627-28), het grootste doek van de kunstenaar, en ‘Bij de tandentrekker’ (ca. 1628), een typisch caravaggesk tafereel.

Voor de expo is werk van Rombouts uit privécollecties, kerken en musea in Europa en de Verenigde Staten overgebracht naar Gent. Zo kunnen we voor het eerst kennismaken met het kernoeuvre van Rombouts, in dialoog met schilderijen van belangrijke tijdgenoten zoals Bartolomeo Manfredi en Hendrick ter Brugghen (1588-1629).Tentoonstelling ‘Theodoor Rombouts, virtuoos van het Vlaamse caravaggisme’, van 21 januari t.e.m. 23 april 2023, MSK, Gent, www.mskgent.be