Na vele andere delen van de wereld heeft nu ook Afrika kennis gemaakt met het coronavirus. Voor Zuid-Afrika stond de teller dinsdag jl. – officieel althans – op 1505 gevallen en 9 dodelijke slachtoffers. En hoewel de aandacht vanzelfsprekend in de eerste plaats naar de pandemie gaat, zijn er in Zuid-Afrika ook heel wat speculaties over de gevolgen ervan op het land en de positie van president Ramaphosa zelf.
De eerste berichten over de pandemie in Zuid-Afrika bereikten ons via het nieuws van 184 Zuid-Afrikanen die na weken treuzelen op 9 maart (4 dagen nadat het eerste geval in Zuid-Afrika was geconstateerd) uit China terugkeerden en prompt in een afgelegen luxehotel in de noordelijke provincie Limpopo in quarantaine werden geplaatst. Intussen zijn ze allen naar huis mogen terugkeren.
Grendelstaat
Maar dit kon de pandemie niet tegenhouden. Sinds midden maart zijn de scholen gesloten en op 26 maart werd voor een periode van 21 dagen (tot 16 april) de ‘grendelstaat’ (Afrikaans voor lockdown) ingesteld, wat betekende dat de grenzen met inbegrip van de vliegvelden dichtgingen en men enkel nog het huis mocht verlaten om voedsel te kopen. Ook hier moesten alle winkels sluiten met uitzondering van supermarkten, apotheken, tankstations, e.d. Om alles kracht bij te zetten, werden tevens (tot 26 juni) 2820 militairen ingezet die er niet voor terugschrikken brutaal op te treden.
Vraag is echter in welke mate dit allemaal kan worden afgedwongen in de zwarte woonbuurten (townships), waar de bevolkingsdichtheid hoog oploopt. Men denke alleen maar aan de plannen van hogerhand om de Zuid-Afrikanen op grote schaal op corona te testen. Intussen zijn al 17.200 personen gearresteerd die de beperkende regels overtraden, maar de vrees bestaat dat dit alles wel eens tot grootschalig geweld kan leiden, zeker als men verplicht zou worden de inperking met meerdere maanden te verlengen.
Economische ramp
En dan zijn er natuurlijk de economische gevolgen. Dit jaar wordt een inkrimping van 2 tot 6 procent voorspeld. Vooral de kleine en middelgrote ondernemingen zouden hierbij het gelag betalen. Een der grootste slachtoffers zou Edcon zijn, ’s lands tweede grootste kledinggroep. De maatschappij stelt 18.000 mensen te werk, maar door de daling van de verkoop met minstens 45 procent in de eerste twee weken na de afkondiging van de noodmaatregelen, zouden de problemen om het personeel te betalen torenhoog zijn geworden.
En er is meer. Moody’s Investors Service heeft Zuid-Afrika in de categorie van rommelstatus geplaatst. Na drie jaren soepel te zijn geweest, volgt Moody’s het oordeel van de andere twee belangrijke kredietbeoordelaars, Standard & Poor en Fitch Ratings, die reeds in april 2017 de duim naar beneden hielden. De hoop van verscheidene economen dat men – gelet op de coronapandemie – tot november zou hebben gewacht om een oordeel te vellen, is dus ijdel gebleken. Volgens Moody’s liggen vooral het zwakke vertrouwen en de beperkte investeringen aan de basis van hun quotering. Daarbij wordt o.m. verwezen naar de onzekerheid die geschapen is door de plannen tot onteigening van gronden zonder vergoeding.
Ook zou de Zuid-Afrikaanse regering niet over voldoende geld beschikken om de economie naar behoren te laten draaien. Daarbij wordt deze nog gehandicapt door de problemen met de elektriciteitsvoorziening (Eskom) en de naweeën van de corruptie en het zwakke beheer van de staatsondernemingen onder Zuma. En dan zijn er de problemen op de arbeidsmarkt. Zo bestaat er bij Moody’s twijfel of de staat op de salarissen zal kunnen snoeien. Voeg daarbij de politieke risico’s en spanningen in het land door de blijvende maatschappelijke ongelijkheid en de regelmatig weerkerende droogtes, al worden deze laatste verzacht door de gesofisticeerde landbouw. Tenslotte vond Moody’s de recente verlaging van de rentekoers door de reservebank met 1 procent geen oplossing.
Kortom, omwille van al deze problemen (en de pandemie) voorspelt de kredietbeoordelaar dat de staatsschuld tegen 2023 tot 87 à 91 procent van het BBP zal oplopen, daar waar deze eind 2019 69 procent bedroeg. Intussen menen economen dat wel 1 miljoen mensen hun job zouden kunnen verliezen. Vooral in het toerisme zou de klap zwaar aankomen.
Ramaphosa: nu of nooit?
De coronacrisis heeft nog meer gevolgen. Zo werd de vergadering van het NGC, de nationale raad van het ANC, die normaal een tussenbalans maakt van het beleid in het midden van een regeertermijn, verdaagd. Ook bij de Democratische Alliantie, de voornaamste oppositiepartij, werden alle komende samenkomsten, waaronder de voorzittersverkiezingen, uitgesteld. Hetzelfde lot ondergingen 26 tussentijdse verkiezingen voorzien in de volgende twee maanden. Mogelijk worden zelfs de stads- en gemeenteraadsverkiezingen van mei 2021 naar een latere datum verschoven.
Maar ook voor Zuid-Afrika’s leider, Cyril Ramaphosa, betekent de huidige situatie een uitdaging. Het biedt hem immers een unieke kans om zijn presidentschap te consolideren. Volgens onafhankelijk commentator Theuns Eloff toonde Ramaphosa sterk leiderschap en was hij zelfverzekerd, zonder in arrogantie te vervallen. Hij zou het eenheidsgevoel (tegenover de gemeenschappelijke coronavijand) bevorderen. Ook professor Jo-Ansie Van Wyk had het over het zelfvertrouwen van de president en was positief over de eenvoudige taal die hij gebruikte als hij zich tot de bevolking richtte. Maar Van Wyk hekelde wel de “vele retoriek” die de president gebruikte. Daarnaast wees ze erop dat de regering weliswaar hard aan dienstverlening wil werken, maar dat dit in feite neerkomt op een inhalen van de taken die ze de laatste 25 jaar heeft verwaarloosd.
En terwijl Eloff van mening is dat Ramaphosa dus veel kans heeft om ongeschonden uit de vergadering van de nationale raad van het ANC (als die zou doorgaan) te komen, zijn er wel een aantal zaken die als een molensteen rond zijn nek blijven hangen. Ondanks alle kritiek op de apartheidspolitiek blijft het ANC zelf raciaal denken. Zo konden aanvankelijk alleen die kleine en middelgrote ondernemingen in moeilijkheden staatshulp verkrijgen als ze voor minstens 51 procent in zwarte handen waren. Een clausule die duizenden bedrijven zou uitsluiten. Het leidde tot een golf van protesten, waarna de voorwaarde werd ingetrokken en als fopnieuws werd afgedaan.
En dan zijn er de overheidsdiensten die belabberd functioneren en die nu de coronacrisis zouden moeten opvangen. De verrotting zit zelfs tot op het hoogste niveau. Zo vertelde Lindiwe Zulu, minister van Sociale Ontwikkeling, al lachend op de sociale media dat zij nu eens lekker kon gaan winkelen. En alhoewel de maatschappelijke diensten meer dan nodig zijn, zijn haar maatschappelijke werkers nu juist niet beschikbaar. Ze vond er immers niets beters op om – onder het mom de besmetting tegen te gaan – centra voor verzorging, kindertehuizen en opvangplaatsen voor daklozen te sluiten.
