De vorige week overleden ex-president Valéry Giscard d’Estaing werd wel eens vergeleken met koning Lodewijk XV. Onder andere omwille van zijn aristocratische houding en het feit dat hij zou afstammen van een minnares van de vorst. Giscard was inderdaad, zoals meer dan één president van de Franse Vijfde Republiek, een monarchistische republikein. Al was het eerder één van de orleanistische stroming.
Het statige “au revoir” bij het televisie-afscheid van ex-president Valéry Giscard d’Estaing in 1981 bevestigt de bijna monarchale status die hij als staatshoofd had aangenomen. Ondanks zijn modernisme en zijn Kennedy-allures bij het benaderen van de publieke opinie. Ondanks het feit dat de vorige week overleden Giscard zich liet filmen terwijl hij accordeon speelde. Ondanks het feit dat hij ging ontbijten met de vuilnisophalers.
Op het einde van zijn mandaat dat liep van 1974 tot 1981 verscheen hij in cartoons als een vorst met een pruik die werd rond gevoerd in een draagstoel. En een mantel met hermelijn droeg. Nu zou Giscard d’Estaing inderdaad afstammen van een bastaardkind van een minnares van Lodewijk XV. De familie Bachasson de Montalivet, aan de kant van zijn moeder zou terug te voeren zijn tot ene Adelaïde Starot de Saint-Germain, één van de vele bastaardkinderen van Lodewijk XV. Niet enkel adellijk maar ook koninklijk bloed vloeit door de aderen van de ex-president.
Zelf profileerde hij zich altijd als een democratische republikein. Toen hij in de jaren ’60 minister van Financiën was onder Charles de Gaulle ergerde Giscard zich aan de “solitaire uitoefening van de macht” door de president.
Te autoritair, te monarchistisch
Giscard zelf nam die gewoontes als president echter over. Onder de Vijfde Republiek lijkt het staatshoofd een monarchistische republiek te leiden. Dat blijkt uit de gewoontes op het Elysée. Met lakeien zoals op een koninklijk paleis, iedereen die pas gaat zitten wanneer de president als eerste zit,…. Giscard zou tijdens de ministerraden zelfs een bureaublad voor zich hebben liggen dat versierd was met de Franse lelies, symbool van de monarchie. Als president liet hij een speciaal soort koekjes leveren dat op geen enkele manier mocht worden gedeeld met medewerkers of gasten.
Dit ergerde Jacques Chirac, van 1974 tot eind augustus 1976 zijn eerste minister. Een anekdote: toen Chirac en zijn echtgenote Bernadette in de zomer van 1976 een bezoek brachten aan het vakantieverblijf van Giscard moesten ze op gewone stoelen zitten. Giscard zelf zat op een halve troon. Al hebben sommigen in de entourage van de ex-president dit verhaal recent afgedaan als verzonnen.
Orleanisme en bonapartisme
Giscard als monarch: het viel niet alleen op in de gewoontes van het staatshoofd. Volgens politicologen vertegenwoordigde de president ook een politieke stroming die dicht stond bij de Julimonarchie van 1830-1848: het orleanisme, vertegenwoordigd door burgerkoning Louis-Philippe d’Orleans. Een mix van grondwettelijke monarchie en liberale vooruitgangsdrift. Niet alleen politiek met meer meningsvrijheid maar ook economisch met de nadruk op economische groei, ondernemerschap, winst en welvaartscreatie. Het economisch liberalisme wordt in Frankrijk altijd gewantrouwd. De enige liberale stroming die men daar aanvaardt is die van het orleanisme. Dat ook uitgaat van gezonde overheidsfinanciën. Het was onder Giscard dat Frankrijk voor de laatste keer een begrotingsevenwicht kon voorleggen. In 1974, het jaar van zijn aantreden.
In verschillende politicologische werken over de rechterzijde wordt meer dan eens een brug geslagen naar oude monarchistische of quasi-monarchistische stromingen. De meest voor de hand liggende is het bonapartisme waarbij de leider/staatshoofd/keizer en de bevolking elkaar vinden, over het parlement heen. Charles de Gaulle en Nicolas Sarkozy zijn daar de meest recente exponenten van. Emmanuel Macron zou eerder tot de orleanistische stroming behoren met zijn voorzichtig pleidooi voor liberale hervormingen zoals het afschaffen van de oude vermogenstaks. Tenslotte is er de conservatieve landelijke legitimistische stroming van de Bourbons die bij de presidentsverkiezingen van 2017 werd vertegenwoordigd door François Fillon, de ongelukkige kandidaat van Les Républicains.
