Enkele jaren geleden kocht The Phoebus Foundation een eerste editie van de “Atlas Maior”, tussen 1662 en 1672 in elf delen uitgegeven in Amsterdam door Joan Blaeu. Dit pronkstuk wordt tentoongesteld in het Mercatormuseum in Sint-Niklaas.
De mooiste, de duurste, de grootste: alle superlatieven worden bovengehaald voor de “Atlas Maior” die Joan Blaeu tussen 1662 en 1672 in Amsterdam op de markt bracht. Het werk bestaat uit elf delen, bevat 594 handgekleurde kaarten en meer dan 3.000 bladzijden tekst. Eerst verscheen de Latijnse versie, nadien volgden een Nederlandse en een Franse editie. De Nederlandse uitgave kreeg als titel “Grooten atlas, oft wereltbeschryving, in welcke ’t aertryck, de zee en hemel, wordt vertoont en beschreven”.
Dat deze atlas in de Republiek verscheen, is geen toeval. De Hollanders waren het grootste zeevarende volk ter wereld geworden. De meest recente geografische inzichten, te lezen in scheepjournaals en te horen van zeelui, stroomden in Amsterdam samen. Rond 1600 vestigde Willem Janz. Blaeu, de vader van Joan, zich in Amsterdam en startte met de verkoop van globes, astronomische en nautische instrumenten. In 1605 bracht hij zijn eerste wereldkaart uit en in 1631 zijn eerste atlas. In 1633 werd hij aangesteld als kaartenmaker van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. De kaarten en atlassen van Willem Jansz. Blaeu genoten wereldfaam door hun kwaliteit en vernieuwende aanpak.
Na de dood van zijn vader in 1638 nam Joan Blaeu de uitgeverij-drukkerij over en bracht ze tot nog grotere bloei. Tachtig werknemers hielden vijftien drukpersen draaiende. Alles was aanwezig om het gigantische uitgaveproject van de “Atlas Maior” te kunnen realiseren. Het was het duurste meerdelige boek van de zeventiende eeuw. Ongekleurd kostte het 350 gulden, meer dan het jaarinkomen van een ambachtsman. De ingekleurde versie was nog eens 100 gulden duurder.
Ook de The Phoebus Foundation, de kunststichting van Fernand Huts en zijn echtgenote, zal een fors bedrag hebben moeten betalen toen ze in 2018 op een veiling een unieke, uitstekend bewaarde eerste Latijnse editie kocht. De “Atlas Maior” maakt deel uit van de Canon van Nederland en staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst.
Voor het eerst presenteert The Phoebus Foundation alle elf delen van deze aanwinst aan het publiek. De aangewezen locatie is het Mercatormuseum in Sint-Niklaas. In de tentoonstelling ontrafelt een handige kijkwijzer de informatie die de “Atlas Maior” zo mooi in kaart brengt. Haarscherpe vergrotingen laten alle details ontdekken. Er is extra duiding over geografische fenomenen en bij markante historische verhalen over landen en volkeren die in de atlas beschreven worden. De digitale atlas is te doorbladeren op grote aanraakschermen.
Boeiend zijn de verbanden die de expo legt met kaarten en atlassen van zestiende-eeuwse cartografen zoals Gerard Mercator, Abraham Ortelius en Henricus Hondius. Want Joan Blaeu heeft in zijn “Atlas Maior” vaak al eerder uitgegeven, soms zelfs verouderde, kaarten gebruikt. Maar ze zijn wel prachtig uitgevoerd.
Tentoonstelling “De mooiste atlas van de wereld – De Atlas Maior van Blaeu”, van 7 februari t.e.m. 25 april 2021, Mercatormuseum, Sint-Niklaas, www.museasintniklaas.be
