Terugval naar het gemiddelde
Toen Daniel Kahneman, psycholoog en Nobelprijswinnaar, een lezing hield waarin hij de stelling verdedigde dat je betere prestaties krijgt als je mensen beloont wanneer ze het goed doen, dan door ze te bestraffen wanneer ze het slecht doen, werd hij tegengesproken door een vlieginstructeur van het Israëlische leger. Die legde uit dat het zijn ervaring was dat lof voor een goede prestatie meestal wordt gevolgd door een slechtere prestatie en dat kritiek net tot betere prestaties leidt.
Kahneman moest hem en zijn collega’s, die zijn verhaal beaamden, het principe van de terugval naar het gemiddelde uitleggen. Je gaat iemand straffen wanneer die het ongewoon slecht doet. Hij zal daarna waarschijnlijk beter doen, of je hem straft of niet. Omgekeerd geef je een beloning aan iemand die het uitzonderlijk goed doet. Ook die zal de volgende keer waarschijnlijk een meer gemiddelde prestatie neerzetten, onafhankelijk van de aanmoediging.
Kaartleggers
Op zich is de terugval naar het gemiddelde een zeer eenvoudig en evident principe, maar blijkbaar gaan we er intuïtief niet altijd goed mee om. Dat blijkt vooral in de geneeskunde. Als je 40 graden koorts hebt, zal dan de dag nadien de koorts zijn gedaald of gestegen? De kans is uiteraard veel groter dat die zal dalen, maar toch zullen we denken dat het het medicijn is dat ons heeft geholpen.
“Geneeskunde is de kunst om mensen bezig te houden terwijl de natuur hen geneest”, schreef Voltaire. Zijn oordeel is te hard en zeker niet geldig voor het grootste deel van de moderne geneeskunde, maar ook de huisdokters onder onze lezers zullen moeten toegeven dat ze soms iets voorschrijven om een patiënt tevreden te stellen, terwijl ze weten dat hij uit zichzelf beter zal worden.
Dokters doen dat met goede bedoelingen, maar ons slecht begrip van de terugval naar het gemiddelde kan ons ook aanzetten tot geloof in kaartleggers, helderzienden of gebedsgenezers, omdat we daar meestal een beroep zullen op doen op een dieptepunt in ons leven en daarna ons natuurlijk herstel aan hun advies zullen toeschrijven.
O ja, de terugval naar het gemiddelde is enkel een statistische waarschijnlijkheid, geen zekerheid. Als je 40 graden koorts hebt, moet je áltijd naar de dokter gaan.
