Begin januari heeft de Russisch-orthodoxe Kerk een diocese in Afrika opgericht op besluit van de patriarch van Moskou. Ingewijden veronderstellen dat dit een reactie is op het besluit van de Griekse Kerk om de Orthodoxe Kerk van Oekraïne te erkennen. Het patriarchaat van Constantinopel (Istanboel) had eerder al besloten de onafhankelijkheid van de Oekraïense Kerk te erkennen, wat felle kritiek vanuit Moskou en de Russische Kerk teweegbracht. Sindsdien heeft de Russische Kerk de banden met Constantinopel, waarbij alle Orthodoxe Kerken zijn aangesloten, verbroken.
De Russische Kerk nodigde in de herfst van 2020 Afrikaanse geestelijken uit in Moskou om te praten over een mogelijke toetreding. Daartoe ondertekenen priesters een eed die hun loyauteit aan het patriarchaat van Moskou moet bevestigen. Inmiddels zouden 95 priesters in Kenia zijn toegetreden tot de Russische Kerk. In Nigeria zou de helft van de orthodoxe priesters zich hebben aangesloten. De Russisch Orthodoxe Kerk heeft inmiddels een diocese in Afrika opgericht en zou nog altijd priesters proberen rekruteren. Ook in Tanzania en Oeganda zijn priesters overgestapt.
Hel voor priesters die overstappen
Vanuit Alexandrië (Egypte) werden een aantal sancties getroffen tegen de priesters die zich hebben aangesloten bij de Russisch-orthodoxe kerk. Enkele werden al geschorst. Aartsbisschop Ignatios kwam zelfs met een zeer sterke waarschuwing voor de priesters die toetraden tot de Russische Kerk: wie de eed van loyauteit aan Moskou aflegt, zou geen priester meer zijn en het gevaar lopen in de hel te belanden na zijn dood.
In een brief aan patriarch Kirill van Moskou schreef de patriarch van Alexandrië dat het besluit van de Russische synode om een Afrikaanse diocese te stichten “niet-canoniek” zou zijn en ingaat tegen de richtlijnen van de Orthodoxe Kerk. Theodorus sprak de woorden uit dat hij in gebed en stilte afwachtte tot de Russische Kerk zich terugtrok uit Afrika. Dit weerspiegelde de woorden van de Russische patriarch van twee jaar geleden. Toen gaf de Russische synode aan te wachten tot de erkenning van de Oekraïense kerk zou worden herroepen. Achter de schermen zou Theodorus de Russische synode als ‘pseudo-broeders van het Noorden’ hebben aangeduid, die “als beren en jakhalzen vermomd in een Orthodoxe mantel komen om te doden en vernietigen”.
Patriarch Kirill zou tijdens de inauguratie van Poetin hebben gezegd dat God de bron is achter de macht van de Russische leider en dat de Russische orthodoxie garant staat voor en de curator is van de persoonlijke autocratie van Poetin. Kirill en andere Russische kerkleiders houden vast aan het idee dat Oekraïne deel moet uitmaken van Rusland vanwege de kerstening van het hele gebied. De Russen claimen het monopolie op de bekering van velen tot het christendom in de tiende eeuw. Dit vond plaats in Kiev, dat nu in Oekraïne ligt, toen Moskou nog slechts een kleine nederzetting was. Ook in de twintigste eeuw waren er spanningen tussen de kerken van beide landen. Die gingen vaak samen met politieke spanningen.
Symfonia
In het Westen is de idee van een scheiding tussen kerk en staat leidend. In de Oosters-orthodoxe kerken van zit dit van oudsher anders in elkaar. Daar staat het concept symfonia, de idee dat kerk en staat elkaar complementeren en respecteren, en geen van beide dominant is, centraal. De Oosters-orthodoxe Kerk is aanwezig in Oost-Europa en Rusland, maar ook in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Sinds het begin van het christendom zijn er vijf patriarchaten: Jeruzalem, Rome, Alexandrië, Antiochië en Constantinopel. Vier van de vijf liggen in landen die nu overwegend islamitisch zijn. Dat is enkel voor het patriarchaat van Rome niet het geval. De indeling in nationale kerken, zoals die van Rusland en Oekraïne, zijn van latere datum.
De Orthodoxe kerk in Rusland heeft zich sterk verbonden gevoeld met de tsaren en nu met Zonnekoning Poetin. Scheiding tussen kerk en staat kennen ze niet.
En zeggen dat dit tot in de 21ste eeuw nog doorleeft.