Post hoc, ergo propter hoc
Wanneer ik de kat binnenlaat, loopt ze altijd onmiddellijk naar haar etensbak. Indien daarin niets ligt, gaat ze voor de deur zitten om weer buiten gelaten te worden. Dat is allemaal normaal. Minder logisch is dat ze dan opnieuw begint te janken om nog eens binnengelaten te worden, waarna ze onmiddellijk weer naar de lege etensbak loopt. Nadat mij dat een paar keer was opgevallen, ging ik vermoeden dat de kat de denkfout van ‘daarna, dus daardoor’ (‘post hoc, propter hoc’ in het Latijn) maakt. Ze weet dat wanneer ze binnen wordt gelaten er daarna soms eten in het bakje ligt dat er voordien niet lag. Daar leidt ze verkeerdelijk uit af dat het binnen- en buitengaan het eten doet verschijnen.
‘Daarna, dus daardoor’ is een van de meest voorkomende logische vergissingen. Wij zijn allemaal veel slimmer dan mijn kat, maar maken dezelfde denkfout vaker dan we denken. Wanneer onze ziekte milder wordt na het nemen van een geneesmiddel, ook wanneer dit een homeopathisch medicijn is, zullen we het geneesmiddel als de reden zien, terwijl het gewoon over natuurlijk herstel kan gaan. Vele vormen van bijgeloof zijn zo ontstaan, bijvoorbeeld wanneer iemand iets slechts overkwam nadat hij een zwarte kat had gezien of onder een ladder was doorgelopen.
Politiek
Maarten Boudry is een zeer intelligent man, maar ik was het niet eens met een opiniestuk dat hij in de eerste maanden van de coronacrisis schreef. Hij benadrukte het nut van de strenge coronamaatregelen, waaronder de lockdown die toen van kracht was. Hij vreesde ook dat we na het bedwingen van het virus de denkfout zouden maken dat de maatregelen misschien onnodig geweest waren. Ik vreesde toen eerder het omgekeerde, namelijk dat we het nut van de maatregelen automatisch zouden afleiden uit een verbetering van de virologische situatie, terwijl die ook het gevolg kon zijn van andere factoren, zoals spontane gedragswijziging van de burgers.
Nergens wordt de vergissing ‘daarna, dus daardoor’ meer gemaakt dan in de politiek, vaak bewust trouwens, bijvoorbeeld wanneer een regering een verbetering van de economische situatie op eigen conto zal schrijven of, omgekeerd, de oppositie een verslechtering zal wijten aan het regeringsbeleid.
